Duże znaczenie dla przebiegu ciąży ma masa ciała matki przed ciążą, jak i przyrost masy w czasie jej trwania. Komponenty składające się na prawidłowe odżywianie to odpowiednia podaż kalorii oraz zbilansowane posiłki z właściwymi proporcjami makro- i mikroskładników.
Przyrost masy ciała w ciąży pojedynczej zależy od wyjściowej wagi sprzed ciąży. Kobiety z niedowagą (BMI <18,5) powinny zgodnie z zaleceniami przybrać na masie więcej (12,5-18kg) w porównaniu z kobietami z nadwagą i otyłością (przyrost odpowiednio 7-11,5kg i 5-9kg) [1]. W I trymestrze ciąży zapotrzebowanie na energię nie zmienia się w stosunku do okresu przed ciążą. Natomiast zapotrzebowanie na poszczególne składniki pokarmowe jest dużo wyższe. Płód czerpie niezbędne związki z organizmu matki. Dlatego tak ważne jest prawidłowe żywienie i suplementacja przed zajściem w ciążę oraz w trakcie jej trwania. Dopiero w II trymestrze ciąży zapotrzebowanie na energię wzrasta o 360 kcal dziennie, a w III trymestrze o 475 kcal w stosunku do zapotrzebowania przed ciążą [1].
Suplementacja – Wytyczne PTGiP
W lipcu 2020 r. ukazały się rekomendacja Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGiP) dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych. Dotyczą one pięciu substancji czynnych tj. żelaza, kwasu foliowego, witamin D, kwasów DHA i jodu. Uznaje się je za podstawowe i przydatne do stosowania w suplementacji ciężarnych. Eksperci zwracają uwagę, że obecność innych mikroelementów, witamin i substancji czynnych, w suplementacji, czyli uzupełnianiu normalnej diety, nie jest rekomendowane w populacji zdrowych kobiet, jeżeli nie ma do tego określonych wskazań medycznych [2].
W wytycznych PTGiP 2020 pojawiło się kilka nowych zaleceń i doniesień:
– kobiety w wieku rozrodczym planujące ciążę powinny otrzymywać 0,4 mg/ dziennie. Kobiety w I trymestrze (do 12 tygodnia ciąży) powinny otrzymywać 0,4-0,8 mg, natomiast po 12 tygodniu i w okresie karmienia w populacji kobiet bez dodatkowych czynników ryzyka zaleca się stosowanie kwasu foliowego w dawce 0,6-0,8 mg/d
– suplementacja jodu u wszystkich ciężarnych bez chorób tarczycy w wywiadzie powinna wynosić 150 200 mcg/dobę
– w grupie kobiet obciążonych ryzykiem porodu przedwczesnego stosować się powinno kwasy DHA w dawce 1000 mg/dobę
– stosowanie preparatów żelaza przed 16 t.c. u kobiet z niedokrwistością z niedoboru żelaza (tj. z Hb < 11 g/dl i obniżonym stężeniem ferrytyny)
– dopuszczenie suplementacji żelaza w dawce do 30 mg/d u kobiet bez anemii ze stężeniem ferrytyny poniżej 60 mcg/l po 16 tygodniu ciąży.
Szczegółowe rekomendacje dotyczące suplementacji u kobiet planujących ciąże i będących w ciąży dostępne są na stronie internetowej: https://www.ptgin.pl
Żywienie i suplementacja – kampanie, programy, aplikacje, które warto poznać
We współpracy z Instytutem Matki i Dziecka w Warszawie powstały poradniki o żywieniu kobiet w ciąży, karmieniu piersią, żywieniu niemowląt oraz dzieci. Program „1000 pierwszych dni dla zdrowia” ma na celu zwrócenie uwagi na kluczową rolę odżywiania przez 1000 pierwszych dni począwszy od dnia poczęcia dziecka poprzez okres prenatalny, aż po pierwsze lata po narodzeniu.
Podkreśla 6 głównych filarów niezbędnych do kształtowania dobrych nawyków żywieniowych:
- prawidłowe żywienie w ciąży,
- wyłączne karmienie piersią do 6 miesiąca życia,
- bezpieczeństwo i jakość żywności,
- suplementacja witaminy D,
- zbilansowane posiłki oraz ograniczenie soli i cukru w diecie.
Właśnie dlatego niezwykle ważne jest, aby kobieta już na etapie planowania ciąży zadbała o zbilansowaną i urozmaiconą dietę. Przyczyni się nie tylko do spełnienia wymagań energetycznych dziecka, ale również wpłynie na kształtowanie się prawidłowych nawyków żywieniowych. Twórcy kampanii podkreślają, że ciężarna powinna jeść dla dwojga, a nie za dwoje [3].
Pilotaż programu – Dieta Mamy
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 9 sierpnia 2019 r., ruszył pilotaż programu „Standard szpitalnego żywienia kobiet w ciąży i w okresie poporodowym – Dieta Mamy”. Ma on na celu wdrożenie modelu żywienia kobietom w ciąży i w okresie poporodowym. Hospitalizowanym w oddziałach o profilu neonatologicznym, położniczo-ginekologicznym, ginekologicznym, patologii ciąży, położniczym, położnictwa i neonatologii, czy ginekologii onkologicznej. Program zakłada propagowanie zasad zdrowego odżywiania wśród pacjentek również po zakończeniu hospitalizacji [4]. Zakładany czas jego trwania to 2 lata. Podstawowe warunki pilotażu to:
- omówienie i wyjaśnienie najważniejszych zasad dotyczących żywienia u hospitalizowanych kobiet w ciąży i kobiet karmiących,
- zapewnienie posiłków dedykowanych kobietom w ciąży, zatwierdzonych przez Instytut Żywności i Żywienia, sporządzonych na podstawie jadłospisu przygotowanego przez dietetyka,
- możliwość uzyskania wsparcia w zakresie dietetyki. Zarówno w trakcie hospitalizacji, jak i po jej zakończeniu oraz w okresie poporodowym,
- kontakt z dietetykiem i możliwość przeprowadzenia konsultacji dzięki dyżurom dietetyka,
- możliwość kierowania pytań do szpitalnego dietetyka drogą elektroniczną w okresie minimum 2 miesięcy po porodzie.
Aplikacja mobilna „Zdrowa Mama”
W ramach projektu „Zachowaj Równowagę” stworzono aplikację mobilną „Zdrowa Mama”. Ma ona ułatwić kobietom w ciąży oraz planującym ciążę dostęp do rzetelnych porad, dotyczących prawidłowego żywienia i aktywności fizycznej. Dzięki aplikacji przyszłe mamy mają szansę lepiej zadbać o własne zdrowie, ale także o zdrowie dziecka. Prawidłowe żywienie kobiet w ciąży odgrywa rolę w profilaktyce chorób u dzieci nie tylko w okresie niemowlęcym, ale także w wieku dorosłym. W aplikacji znajdują się m.in. kalkulator pozwalający sprawdzić, czy przyrost masy ciała w ciąży jest prawidłowy oraz informacje o zapotrzebowaniu kalorycznym w czasie ciąży, produktach, których należy unikać, a także propozycje zdrowych posiłków [5].
Kofeina w ciąży
American College of Obstetricians and Gynecologists (ACOG) w sierpniu 2020 r. wydało komunikat nawiązujący do bezpiecznej dawki kofeiny w ciąży. Jej dzienne spożycie do 200mg nie zwiększa ryzyka poronienia ani porodu przedwczesnego [6]. Jeszcze do niedawna uważano, że spożycie 200-300mg kofeiny nie wpływa w sposób negatywny na przebieg ciąży. Najnowsze doniesienia wskazują na konieczność ustalenia zmodyfikowanej dopuszczalnej dawki kofeiny dla ciężarnych. Przykładowe zawartości w napojach przedstawiają się następująco:
- espresso z ekspresu ciśnieniowego 30ml – 65mg kofeiny,
- americano z ekspresu przelewowego 200ml – 140mg kofeiny,
- średnia latte z ekspresu ciśnieniowego 450ml – 145mg kofeiny.
- jedna łyżeczka kawy rozpuszczalnej to z kolei 61mg kofeiny.
Suplementacja – powikłania w ciąży
Świadome odżywianie i suplementacja w okresie planowania, w ciąży i połogu są istotne z punktu widzenia powikłań, takich jak cukrzyca. Otyłość przekłada się na istotny wzrost liczby kobiet z cukrzycą typu 2 w wieku rozrodczym. Ponadto przyczynia się do wzrostu liczby kobiet ciężarnych z cukrzycą ciążową oraz z niezdiagnozowaną cukrzycą typu 2. Dotychczasowe dane epidemiologiczne dotyczące występowania cukrzycy ciążowej są niejednoznaczne, a jej częstość w Polsce szacuje się na 3-12%. Zdrowa, zbilansowana dieta odgrywa kluczową rolę w prewencji cukrzycy, jak również w przebiegu ciąż powikłanych cukrzycą [7].
Autor: Olga Basiak
Literatura:
- https://imid.med.pl/images/poradnik-zywienia-dla-kobiet-w-ciazy.pdf
- https://www.ptgin.pl/sites/default/files/page-2020/REKOMENDACJE%20PTGIP%20SUPLEMENTY%20W%20CI%C4%84%C5%BBY%202020-07-28%20bo.pdf
- https://1000dni.pl/
- http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20190001537/O/D20191537.pdf
- http://www.izz.waw.pl/strona-gowna/3-aktualnoci/aktualnoci/591-instytut-zywnosci-i-zywienia-opracowal-aplikacje-mobilna-dla-kobiet-w-ciazy
- https://www.acog.org/clinical/clinical-guidance/committee-opinion/articles/2010/08/moderate-caffeine-consumption-during-pregnancy
- http://www.h-ph.pl/pdf/hyg-2019/hyg-2019-1-001.pdf
