Zagrożenie wścieklizną wciąż aktualne

Wścieklizna jest chorobą zakaźną, wywoływaną przez wirusa z rodziny Rhabdoviridae. W wyniku zakażenia dochodzi do gwałtownego zajęcia ośrodkowego układu nerwowego (mózgu i rdzenia kręgowego). Do zarażenia dochodzi głównie w wyniku pogryzienia przez zwierzę lub przedostania się śliny chorego zwierzęcia w miejsce skaleczenia i zadrapania skóry lub błon śluzowych. Do rozprzestrzeniania się wścieklizny w środowisku naturalnym przyczyniają się zwierzęta, które mogą być zarówno wektorem, jak i rezerwuarem wirusa. Źródłem zakażenia wścieklizną są zazwyczaj dzikie zwierzęta drapieżne, nietoperze, szopy, pracze, lisy a także zwierzęta domowe, np. psy, koty, bydło, gryzonie przypadkowo zakażone wścieklizną.

Czytaj również: Ochrona zdrowia w Polsce – aktualne problemy

Obraz kliniczny wścieklizny

Okres wylęgania choroby może wynosić od 10 dni do 2 lat. Długość okresu wylęgania zależy od dawki zakażającej i miejsca wprowadzenia wirusa do organizmu. U człowieka trwa zazwyczaj 18-60 dni. W przebiegu wścieklizny wyróżniamy pięć faz: okres inkubacji, prodromalny, faza ostrych objawów neurologicznych, śpiączka i śmierć. Okres prodromalny, trwający zwykle do tygodnia, rozpoczyna się od momentu wędrówki wirusa z tkanek obwodowych do mózgu i rdzenia kręgowego. Pojawiają się nieswoiste objawy, takie jak rozdrażnienie, gorączka, ból głowy, bóle mięśni i utrata apetytu. W miejscu ukąszenia odczuwane jest mrowienie, pieczenie i swędzenie. Ból pojawiający się w miejscu wniknięcia wirusa stopniowo się nasila i zajmuje całą kończynę. Choroba występuje pod postacią zapalenia mózgu (80%) oraz pod postacią porażenną (20%).

Klasyczny przebieg wścieklizny pod postacią zapalenia mózgu objawia się nadpobudliwością nerwową, wodowstrętem i zaburzeniami czynności układu autonomicznego (nadmierne ślinienie się, łzawienie, wzmożona potliwość, rozszerzenie źrenic). Hydrofobia to patognomoniczny objaw wścieklizny. Polega na strachu przed gwałtownymi bolesnymi skurczami przepony i dodatkowych mięśni oddechowych, które są uruchamiane podczas przełykania. Z czasem trwania choroby mogą dołączać się zaburzenia świadomości, zaburzenia rytmu serca, depresja oddechowa z okresami bezdechu. Pobudzenie psychoruchowe i agresja występują na zmianę z okresami spokoju. Typowo w ciągu 7 dni od pojawienia się objawów zapalenia mózgów większość pacjentów umiera.

Postać porażenna wścieklizny, która występuje zdecydowanie rzadziej bywa błędnie rozpoznawana jako zespół Guillaina-Barrego. W tej postaci obserwuje się porażenie mięśni o charakterze wstępującym. Pojawia się tetraplegia i porażenie mięśni twarzy. Inne objawy to niedowłady, zniesienie odruchów ścięgnistych oraz sztywność karku.

Śpiączka występuje po 7-10 dniach od momentu ostrych objawów neurologicznych. U około 50% chorych 6-12 godzin przed śmiercią pojawiają się krwawe wymioty. Główną przyczyną zgonu jest niewydolność krążenia.

Czytaj również: Higiena rąk a ryzyko zakażeń

Profilaktyka wścieklizny

Ze względu na to, że nie ma skutecznego leczenia wobec wścieklizny, niezwykle istotne jest wdrożenie działań profilaktycznych. Zapobieganie chorobie powinno mieć charakter przed- i poekspozycyjny u osób narażonych na zakażenie. W przypadku pogryzienia przez nieznane zwierzę rana powinna być kilkukrotnie przemyta wodą z mydłem oraz przepłukana czystą wodą. Następnie powinno się zastosować środki o działaniu wirusobójczym (np. alkohol w stężeniu 40-70% lub jodopowidon), a martwe tkanki opracować chirurgicznie. Najbardziej optymalnym postępowaniem jest zastosowanie odroczonego zszycia rany i unikania zakładania szwów. Powinno się rozważyć profilaktykę przeciwtężcową i antybiotykoterapię.

Profilaktykę przedekspozycyjną zaleca się u osób narażonych na kontakt ze wściekłymi zwierzętami (weterynarze, myśliwi) oraz u osób podróżujących do krajów, w których wścieklizna występuje endemicznie. Schemat szczepienia obejmuje 3 dawki podawane domięśniowo w dniach: 0, 7 i 28. Dawkę uzupełniającą podaje się po roku, a dawki przypominające co 5 lat. Profilaktyka poekspozycyjna u osób z potwierdzonym kontaktem lub w przypadku podejrzenia kontaktu stosuje się szczepienie w schemacie: 0, 3, 7, 14 i 28 dni. Pacjenci w immunosupresji powinni wraz z pierwszą dawką szczepionki otrzymać immunoglobulinę przeciwko wściekliźnie ludzką lub końską. Osoba wcześniej uodporniona powinna otrzymać 2 dawki przypominające w schemacie: 0 i 3 dni. W 2019 roku w Polsce zaszczepiono niespełna 9 tysięcy osób po pogryzieniu przez zwierzęta podejrzane o wściekliznę lub po kontakcie z ich śliną.

W Polsce obowiązkowemu szczepieniu przeciwko wściekliźnie podlegają wszystkie psy powyżej 3. miesiąca życia. Kolejne szczepienie powinno być podane w odstępie nie dłuższym niż 12 miesięcy od poprzedniej dawki.

Czytaj również: Gorączka krwotoczna Ebola – czy należy się jej obawiać?

Wścieklizna powraca na Mazowsze

Ze względu na dobrą profilaktykę wścieklizny Polsce, do niedawna nie odnotowywano zachorowań wśród ludzi. W ostatnim czasie na terenie województwa mazowieckiego odnotowano 40 przypadków wścieklizny. Zachorowania wystąpiły wśród zwierząt takich jak list, sarny, jenoty, koty i nietoperze. Lekarze weterynarii apelują o ostrożność w kontaktach z dzikimi zwierzętami. Zabrania się dotykania zwierząt oraz udzielania pomocy, nawet w przypadku zranienia. Osoby zamieszkujące tereny leśne powinny zwracać uwagę na nietypowe zachowania swoich zwierząt domowych, które powinny skłonić właściciela do wizyty u weterynarza.

Wojewódzki Inspektorat Weterynarii w Siedlcach przeprowadził akcję szczepienia lisów. Są one aktualnie głównym rezerwuarem wścieklizny. Na terenie powiatu otwockiego, mińskiego i Warszawy w marcu wyłożono doustne szczepionki umieszczone we wnętrzu przynęty o rybnym zapachu. W kwietniu, maju i lipcu br. zrzucano szczepionkę przeciwko wściekliźnie z samolotów na zagrożonych terenach na Mazowszu. Podobne akcje zaplanowane są na wrzesień i listopad.

Źródła: