Nowy koronawirus ostrej niewydolności oddechowej (ang; severe acute respiratory syndrome coronavirus 2 – SARS-CoV-2) powodujący COVID-19 przenosi się głównie drogą powietrznopochodną oraz poprzez bezpośredni kontakt. Stąd działania mające na celu noszenie maseczek osłaniających usta i nos oraz częste mycie i/lub dezynfekcja rąk istotnie zmniejszają ryzyko transmisji COVID-19.
Częste mycie dłoni i ich dezynfekcja preparatami na bazie stężonego alkoholu skutkuje występowaniem zmian wypryskowych na dłoniach (kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia, ang; irritant dermatitis). Wyprysk dłoni wynika z uszkodzenia bariery wodno-lipidowej w zakresie naskórka. Postuluje się, że zmiany początkowo mają charakter podrażnieniowy.
Wyprysk dłoni – metody i zalecenia
Należy mieć jednak na uwadze, że poprzez uszkodzony naskórek alergeny obecne w środowisku zewnętrznym mogą lepiej penetrować do skóry właściwej i zapoczątkowywać procesy immunologiczne, w tym przede wszystkim uwalnianie licznych prozapalnych cytokin, które nasilają, ale też podtrzymują proces zapalny. Na tym etapie skutkuje to już tzw. błędnym kołem zapalenia. Nie należy też zapominać, że im dłużej proces zapalny trwa, tym większe ryzyko, że wyprysk z podrażnienia przejdzie w alergię kontaktową. Konieczne wydaje się zatem znalezienie złotego środka, który umożliwi skuteczną dezynfekcję dłoni, a z drugiej strony będzie bezpieczny dla już podrażnionej skóry i nie będzie nasilał objawów wyprysku.
Niniejszy artykuł dokonuje przeglądu produktów stosowanych do dezynfekcji dłoni z uwzględnieniem ich skuteczności i bezpieczeństwa. Omówione zostaną metody zapobiegania występowaniu wyprysku dłoni i zalecenia w tym zakresie Amerykańskiego Stowarzyszenia Alergii Kontaktowej i Centers for Disease Control and Prevention (CDC).
Przeczytaj również: Alergia na kota. Co zrobić, gdy usunięcie kota nie wchodzi w grę?
Wyprysk dłoni – przegląd produktów
Klasyczne mydła charakteryzują się zasadowym pH i najlepszą zdolnością do usuwania zanieczyszczeń z powierzchni skóry (tzw. brudu, czyli martwych komórek i kurzu wymieszanych z wydzieliną gruczołów skóry). Inaktywacja wirusów w wyniku działania mydeł wynika przede wszystkim z uszkodzenia białkowo-lipidowego kapsydu, który otacza wirusowy genom. Działanie mydeł nie jest jednak wybiórcze w stosunku do wirusów. Uszkadzają one (wypłukują) białka i lipidy zapewniające intergralność naskórka. W konsekwencji skóra eksponowana na działanie mydeł, szczególnie jeśli jest ono częste, staje się wysuszona i podrażniona.
Te ograniczenia w stosowaniu mydeł doprowadziły do wprowadzenia na rynek tzw. syntetycznych detergentów. Dedykowane są one do mycia skóry wyjściowo skłonnej do podrażnień, jaką np. mają pacjenci z atopowym zapaleniem skóry. Produkty te są mieszaniną wazeliny (lub innych tłustych podłoży) z substancjami powierzchniowo czynnymi (surfaktantami). Surfaktany mają pH zbliżone do naturalnego pH skóry (ok. 5.5.-7.0), ale właściwości myjące takie jak mydła. Wydaje się jednak, że w mniejszym stopniu prowadzą do uszkodzenia bariery wodno-lipidowej naskórka. Na uwadze jednak warto mieć, że syntetyczne detergenty z założenia niszczą wyłącznie te patogeny, które w swojej strukturze posiadają osłonki, otoczki lub błony lipidowe. SARS-CoV-2 charakteryzuje się właśnie posiadaniem takiej otoczki lipidowej.
Wyprysk dłoni – skuteczność stosowanych środków
Skuteczność środków odkażających do rąk na bazie alkoholu (ang; alcohol-based hand sanitizers; ABHS) potwierdzono podczas poprzedniej epidemii SARS-CoV w 2002 roku. Tym można wytłumaczyć ich popularność już we wczesnym okresie tegorocznej pandemii COVID-19. Działanie ABHS polega przede wszystkim na denaturacji i koagulacji białek budujących patogeny. Zaleca się, aby stężenie etanolu w tego typu produktach nie było niższe niż 60%. Jeśli ich głównym składnikiem jest z kolei alkohol propylowy koniecznie, aby jego stężenie było wyższe niż 70%.
Amerykańskie CDC (Centers for Disease Control and Prevention) rekomenduje, aby do środków odkażającyh do rąk na bazie alkoholu dodawać substancje nawilżające, takie jak gliceryna, glicerol, czy wyciąg z aloesu. Pozwala to istotnie zmniejszyć ryzyko wystąpienie wyprysku z podrażnienia, a równocześnie nie obniża skuteczności działania przeciwwirusowego. W związku z tym, że ABHS w mniejszym stopniu oddziałują na komponenty lipidowe zarówno patogenów, jak i naskórka, postuluje się, że mają one mniejszą zdolność do powodowania wyprysku kontaktowego w porównaniu do mydeł, czy nawet niektórych syntetycznych detergentów.
Nie dość, że składniki preparatów do mycia, czy dezynfekcji dłoni przyczyniają się do uszkodzenia naskórka i rozwoju objawów wyprysku z podrażnienia, to niektóre z nich mogą wywoływać alergię kontaktową. Co istotne, w pewnej grupie pacjentów, ten typ alergii może pojawić się bez poprzedzającego go etapu wyprysku z podrażnienia. Najczęstszymi substancjami alergizującymi zawartymi w tego typu produktach są (1) substancje zapachowe, (2) konserwanty (formaldehyd, izotiazoliniony, Quaternium-15) oraz (3) glikol propylenowy. Warto nakreślić ten problem pacjentom zgłaszającym się celem konsultacji dermatologicznej. Ta grupa chorych powinna starać się wybierać preparaty pozbawione najczęściej alergizujących składników.
Metody zmniejszania ryzyka rozprzestrzeniania się SARS-CoV-2
W wielu placówkach medycznych w Polsce wycofano się ze stosowania rękawiczek lateksowych. Powodem jest coraz powszechniej występująca wśród personelu medycznego alergia na lateks. W zamian używa się rękawiczek nitrylowych. Warto jednak pamiętać, że zawierają one w różnym stopniu dodatki gumy, mającej dość duży potencjał do indukcji alergii kontaktowej. W tym zakresie wydają się być z kolei najbezpieczniejsze rękawiczki winylowe.
W zmniejszaniu ryzyka rozprzestrzeniania się SARS-CoV-2 równie skuteczne jest mycie dłoni z zastosowaniem mydła lub syntetycznego detergentu, co stosowanie środków odkażających na bazie alkoholu. Mycie dłoni zgodnie z zaleceniami CDC powinno odbywać się przez co najmniej 20 sekund w letniej wodzie z zastosowaniem mydła lub syntetycznego detergentu. Uważa się, że stosowanie środków odkażających bezpośrednio po umyciu rąk nie jest konieczne i nie poprawia skuteczności tej procedury, a może zwiększać ryzyko wyprysku z podrażnienia. Co interesujące temperatura stosowanej wody nie ma wpływu na efektywność usuwania patogenów ze skóry. Stąd unikać należy zarówno gorącej wody jak i zimnej, bo mogą one prowadzić do podrażnienia naskórka.
Zdecydowanie zaleca się dobre osuszenie dłoni po ich umyciu. W przeciwnym razie drażniące skórę pozostałości środka myjącego mogą na niej pozostać i prowadzić do wyprysku. Wśród personelu medycznego szczególnie należy zwrócić uwagę na dokładne osuszenie dłoni, najlepiej papierowym ręcznikiem, przed nałożeniem rękawiczek.
W celu zmniejszenia ryzyka wyprysku z podrażnienia zaleca się używanie preparatów nawilżających bądź natłuszczających. Powinny być one aplikowane na skórę dłoni przynajmniej 4 razy dziennie i po każdym ich umyciu. Jeśli decydujemy się, albo mamy tylko możliwość stosowania preparatów odkażających na bazie alkoholu, to jak już zostało wspomniane, należy wybierać takie, które dodatkowo zawierają składniki nawilżające. W tym miejscu należy zwrócić uwagę na natłuszczanie dłoni przed nałożeniem rękawiczek ochronnych. Preparaty natłuszczające na bazie wazeliny i olejów mineralnych mogą zaburzać integralność struktury lateksu i nitrylu z dodatkiem gumy. Może to tym samym skutkować mniejszą ochroną skóry.
Autor: dr hab. med. Maciej Pastuszczak, specjalista dermatologii i immunologii klinicznej
Literatura:
- Rundle CW, Presley CL, Militello M, i in. Hand hygiene during COVID-19: recommendations from the American Contact Dermatitis Society. JAAD 2020; 6: 1730-1737.
- Centers for Disease Control and Prevention. Show me the science – how to wash your hands. www.cdc.gov/handwashing/show-me-the-science-handwashing. Dostęp z dnia 29.11.2020
- Ontario Agency for Health Protection and Promotion. Recommendations for the prevention , detection and management of occupational contact dermatitis in health care settings. 2019. www.publichealthontario.ca/-/media/documents/G/2019/guide-occupational-dermatitis.pdf Dostęp z dnia: 29.11.2020.
