Co 4 dorosła osoba w Polsce jest otyła. 3 na 5 mają problemy z nadwagą. A przewidywania Ministerstwa Zdrowia nie są optymistyczne. Na konferencji poświęconej walce z otyłością i nadmiernym spożyciem cukru, ministerstwo przedstawiło prognozy wykonane przez NCD Risk Factor Collaboration (NCD-RisC). W 2025 roku w Polsce 30% mężczyzn w wieku powyżej 20 lat będzie otyłych. W przypadku kobiet będzie to 26%. Czy wpływ mediów na otyłość ma tu znaczenie?
Jeden Polak rocznie spożywa o 6 kg cukru więcej niż 10 lat temu. I, mimo że spożycie „czystego” sypanego cukru (np. do posłodzenia herbaty) spadło, znacząco wzrosło spożycie produktów przetworzonych jak gotowe posiłki czy wysokokaloryczne przekąski. Jednak najbardziej zwodniczym źródłem cukru są napoje. Szklanka soku pomarańczowego zawiera go ok. 7 łyżeczek. W puszce napoju energetycznego potrafi być ich aż 16, a butelka popularnego soku dla dzieci to nawet 6 dodatkowych łyżeczek, o których łatwo zapomnieć planując posiłki. Co może mieć tak duży wpływ na nasze wybory żywieniowe?
POSZUKIWANIE WINNEGO
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) w swoim raporcie jako główne przyczyny otyłości wśród nastolatków wymienia słodzone napoje oraz posiłki typu fast-food. Ponadto, zbyt małe spożycie warzyw i owoców i towarzyszący takiej diecie brak aktywności fizycznej. Wielu z nich nie wykonuje nawet zalecanych przez WHO 60 minut umiarkowanego wysiłku dziennie. Liczni badacze zauważyli, że zmiany te można wytłumaczyć zwiększoną konsumpcją mediów, do których zalicza się nie tylko telewizję, lecz także czasopisma, Internet i gry video. Inni w swoich publikacjach próbują dowieść, że nawet jeśli faktycznie media mają wpływ na wzrost otyłości na świecie, efekt ten jest pośredni i krótkotrwały. Ta różnica zdań ujawnia, że problem jest zdecydowanie bardziej złożony. Składa się na niego wiele czynników, które do tej pory nie były brane pod uwagę.
Przeczytaj także: Wspólne ryzyko cukrzycy u psów i ich właścicieli
WPŁYW MEDIÓW NA OTYŁOŚĆ
Pierwsze badanie łączące otyłość z rozpowszechnieniem się mediów opublikowano w 1985 roku przez Dietza i Gortmakera. Opisali oni wzrost otyłości w populacji 12-17 latków o 2% na każdą godzinę spędzoną przed telewizorem. Od tamtego momentu media były wielokrotnie obarczane winą za epidemię otyłości nie tylko wśród dzieci i młodzieży, ale także wśród dorosłych. Jako jedną z głównych zmian wymuszanych na odbiorcy podaje się siedzący tryb życia. Godziny spędzone przed telewizorem czy komputerem, to godziny, w których nie wykonujemy innych zadań wymagających ruchu.
Jednak ograniczenie aktywności fizycznej nie jest jedynym szkodliwym działaniem mediów. Pochłaniając kolejne programy, jesteśmy łakomym celem dla reklamodawców, którzy usilnie próbują zachęcić nas do kupna właśnie ich produktu. W czasach kiedy odchodzi się od tradycyjnie pojmowanej telewizji na rzecz mediów strumieniowych, wpływ reklam na wybory żywieniowe jest krótkotrwały. Ich rolę przejmuje lokacja produktów, która narzuca nam wzory odżywiania lubianych postaci fikcyjnych, z czego nie zawsze zdajemy sobie sprawę. Delikatnie kieruje naszą uwagą podczas zakupów, sprawiając, że do kasy podchodzimy z koszykiem pełnym napojów gazowanych i czekoladowych batoników.
Ciekawym aspektem, o którym sądzi się, że również wpływa na problemy z masą ciała, jest swojego rodzaju rytuał wiążący się z oglądaniem telewizji. Długie przesiadywanie przed telewizorem wiąże się ze zwiększonym przyjmowaniem kalorii w produktach takich jak słodkie i słone przekąski oraz gazowane napoje. Potrzeba podjadania podczas seansu jest w głównej mierze emocjonalna. Jedzenie nie spełnia wtedy swojej podstawowej funkcji, jaką jest dostarczenie substancji odżywczych. Podjadanie chipsów dla wielu jest częścią przyjemności z oglądanego filmu.
Ta ugruntowana w kulturze praktyka staje się powszechnie akceptowana i powtarzana. Niesione wraz z nią niezdrowe wzorce żywienia na stałe wpasowują się w sposób odżywiania się rodzin. Zmieniając, co jest dopuszczalne na domowym stole. Podobne zachowania, powtarzane przez wiele lat i przez wielu członków społeczności przekraczają efekt wywoływany przez kolorowe reklamy jedzenia.
OTYŁE DZIECI, OTYLI DOROŚLI
Większość z młodych ludzi nie wyrasta z problemu otyłości. Przekazywane im w dzieciństwie wzorce odżywiania powtarzają potem w dalszym życiu, a zmiana złych nawyków jest niezwykle pracochłonna. Spożywane przez postaci w kreskówkach wysokokaloryczne produkty o niskiej wartości odżywczej zachęcają dzieci, szczególnie młodsze niż 9 lat, do podobnych zachowań. Na ich dietetyczne decyzje wpływają nie tylko bajki i reklamy specjalnie zaadresowane do młodszych widzów, lecz także filmy i reklamy dla dorosłych, które znacznie trudniej jest kontrolować.
Wiele naukowców badających wpływ mediów, a także ustawodawcy wprowadzający przepisy dotyczące zdrowia publicznego, zdają się nie zauważać, że duży odsetek konsumowanej przez najmłodszych treści stanowią programy oglądane przez ich rodziców. Całkowite zakazanie reklam niezdrowej żywności zaadresowanych do dzieci sprawi, że środki do tej pory przeznaczane na ten cel zostaną przesunięte na inne kampanie.
DLACZEGO KTOŚ MUSI WZIĄĆ WINĘ NA SIEBIE?
Usilne poszukiwanie źródła problemu otyłości jest elementem strategii powstrzymania niepokojącej tendencji wzrostowej. Tak długo, jak nie będziemy wiedzieć, co wpływa na poszczególne wybory dietetyczne, nie będziemy mogli skutecznie zwalczyć otyłości. Uznanie mediów za winnych pozwala na takie zaprojektowanie kampanii społecznych, aby móc wyeliminować szkodliwy wpływ filmów i reklam. Do tej pory podejmowane działania nie wypłynęły jednak na poprawę prognoz, pomimo wytypowania kilku prawdopodobnych przyczyn nadmiernej podaży kalorii. Projekty ustaw i akcje profilaktyczne zawierają w sobie jeden błąd: nie uwzględniają, że otyłość jest chorobą wieloczynnikową.
Pokazano, że aby kampania społeczna emitowana w telewizji odniosła sukces, musi być długotrwała (spoty powinny być emitowane przez kilka miesięcy). Powinna obejmować jednocześnie wiele aspektów, które wiążą się z utratą wagi: wysiłek fizyczny, eliminację słodzonych napojów, zwiększenie spożycia ryb i warzyw. Co istotne, powinna być przeprowadzona w różnych formach pozwalających odbiorcy zaangażować się w jej akcje np. w formie konkursów, zawodów, zniżek na pływalnie.
WPŁYW MEDIÓW NA OTYŁOŚĆ A SZUKANIE WYMÓWEK
Zwiększający się w społeczeństwie odsetek osób otyłych jest powodem do niepokoju. W poszukiwaniu odpowiedzialnych za ten wzrost, jako pierwszy powód podaje się zwiększoną konsumpcję mediów. Tryb życia sprzyjający ograniczeniu aktywności fizycznej, złe wzorce żywieniowe i podjadanie podczas oglądania telewizji. Z pewnością przyczyniają się do rozpowszechnienia złych wzorów żywieniowych, jednak w pełni nie tłumaczą obserwowanych zmian. Podobnie jak sam patomechanizm choroby, wpływ środowiska jest wieloczynnikowy i u każdego pacjenta powinien być rozpatrywany osobno.
Literatura:
- T. Boyce, The media and obesity, Obesity Reviews 8 Suppl 1(s1):201-5, April 2007
- Coon KA, Tucker KL. Television and children’s consumption patterns. A review of the literature. Minerva Pediatr. 2002 Oct;54(5):423-36. PMID: 12244280.
- Villegas-Navas, V.; Montero-Simo, M.-J.; Araque-Padilla, R.A. Investigating the Effects of Non-Branded Foods Placed in Cartoons on Children’s Food Choices through Type of Food, Modality and Age. Int. J. Environ. Res. Public Health 2019, 16, 5032
- McCafferty BJ, Hill JO, Gunn AJ. Obesity: Scope, Lifestyle Interventions, and Medical Management. Tech Vasc Interv Radiol. 2020 Mar;23(1):100653. doi: 10.1016/j.tvir.2020.100653. Epub 2020 Jan 11. PMID: 32192633.
