Psychodermatologia
Psychodermatologia to dyscyplina medycyny z pogranicza dermatologii i psychiatrii. Od lat już wiadomo, że są to dziedziny ze sobą silnie powiązane. Czynniki psychologiczne, zwłaszcza stres, mają niezaprzeczalny wpływ na manifestacje wielu przewlekłych chorób skóry. Jednocześnie same dermatozy mogą powodować problemy psychologiczne. Wynika to z samych właściwości skóry, jak jej widoczność dla otoczenia, zdolność wyrażania stanów emocjonalnych oraz wpływ na samoocenę i poczucie wartości danej osoby.
Skóra jako narząd
Skóra jest narządem dobrze unerwionym, z własnym układem neuroendokrynnym. Jej komórki wytwarzają oraz odbierają hormony i neuroprzekaźniki, co powoduje silne powiązanie jej z całym układem neuroendokrynnym. Nie jest więc zaskoczeniem, że pod wpływem czynników takich jak stres psychiczny, układ nerwowy i skóra aktywnie reagują i odbija się on na ich dobrostanie. Stres psychiczny jest definiowany jako zespół reakcji organizmu na bodziec, który zakłóca równowagę i przekracza zdolność do radzenia sobie. Stres zaburza regulację hormonalną i immunologiczną, na przykład wywołując nadekspresję cytokin. Podwyższone ich wartości mają wpływ na przebieg chorób dermatologicznych.
Indeks Griesemera
Już w 1978 roku psychiatra i dermatolog R.D. Griesemer przeanalizował wywiady zebrane od chorych na dermatozy, dotyczące ich stanu emocjonalnego w dniu poprzedzającym pojawienie się zmian chorobowych. Na tej podstawie powstał indeks Griesemera, mówiący o wpływie emocji na różne choroby skóry. I tak na przykład, nadmierne pocenie się jest w 100% powiązane z wystąpieniem czynnika emocjonalnego. Innymi silnie powiązanymi ze stresem chorobami są zadrapania neurotyczne, łysienie plackowate, trądzik różowaty, świąd, łuszczyca czy atopowe zapalenie skóry. Wydaje się jednak, że nie ma bezpośredniej korelacji między nasileniem objawów a intensywnością stresującego wydarzenia. Jest to prawdopodobnie spowodowane różnicami w radzeniu sobie ze stresem pacjentów.
Łuszczyca
Łuszczyca jest przewlekłą chorobą skóry, dotykającą w równym stopniu zarówno kobiety jak i mężczyzn. Wśród Europejczyków częstość występowania wynosi 2-3% i może wystąpić na każdej części ciała. Chorzy mogą mieć tylko pojedyncze ogniska lub zmiany zajmujące całą skórę i stawy. Wpływ na rozwój choroby mają bez wątpienia czynniki genetyczne i środowiskowe, a także leki, uszkodzenia skóry, infekcje. Autorzy licznych prac są zgodni, że również stres może inicjować łuszczycę, wywoływać jej nawroty, kolejne rozsiewy i zaostrzać jej przebieg. W badaniu przeprowadzonym przez Gupta i wsp. aż 40 do 80% przypadków zaostrzenia łuszczycy można było przypisać czynnikom psychicznym. Nie tylko stres wpływa na przebieg choroby. W literaturze można odnaleźć opisy pacjentów, u których obserwowano stałe pogarszanie się objawów chorobowych w okresach epizodów depresyjnych. W okresie normalizacji nastroju ustępowały również objawy łuszczycy. Sam stosunek do choroby i poziom stresu związany z postrzeganiem zmian skórnych przez innych ludzi jest też ważnym czynnikiem predykcyjnym przebiegu choroby.
Atopowe zapalenie skóry
Atopowe zapalenie skóry (AZS) ma podobne rozpowszechnienie co łuszczyca. Jest chorobą alergiczną, przebiegającą ze stanem zapalnym, suchością skóry i świądem, który często doprowadza do nadmiernego drapania. Zazwyczaj ujawnia się we wczesnych latach dzieciństwa i ma tendencję do remisji u osób dorosłych. Obecnie jednak obserwuje się tendencję do zwiększania się liczby chorych, także dorosłych. Wiąże się to z zmianami środowiska, zanieczyszczeniami powietrza, nasiloną chemizacją rolnictwa, ale i z życiem w długotrwałym stresie. Pacjenci obserwują u siebie zaognienia się zmian skórnych w okresach zwiększonego stresu. Jednak zmiany występują nie tylko na skórze, ale i w badaniach biochemicznych. Następuje zaburzenie równowagi cytokinowej, co przyczynia się do pobudzenia limfocytów Th2. W konsekwencji pacjenci z zaostrzeniem AZS mają obniżoną odporność na wtórne zakażenia skóry, upośledzana jest również bariera naskórkowa i procesy naprawcze. W porównaniu do populacji, pacjenci z AZS wykazują podwyższone poziomy lęku i depresji. Obniżenie nastroju pogarsza u tych osób odczuwanie dyskomfortu wywołanego świądem. Dlatego w leczeniu tej choroby należy uwzględnić techniki relaksacyjne, terapię poznawczo-behawioralną oraz leczenie psychiatryczne.
Choroby ze świądem
Idiopatyczna pokrzywka przewlekła rozpoznawana jest przy wystąpieniu krótko utrzymujących się, swędzących bąblach pokrzywkowych i zmianach obrzękowych, które utrzymują się ponad 6 tygodni. Dla tej jednostki chorobowej nie ustalono żadnych fizycznych czynników wywołujących, jednak są dowody, że związana jest w wysokim poziomem lęku i depresją. Co ważne, jakość życia pacjentów bardziej obniża stan psychiczny, a nie sama choroba skórna. Innym podobnym schorzeniem jest idiopatyczny świąd, występujący bez pierwotnych wykwitów skórnych. Wywołany jest psychospołecznymi czynnikami i przeróżnymi zaburzeniami psychicznymi, może być też reakcją somatyczną na stres. Jedno z badań przeprowadzonych na pacjentach hospitalizowanych na oddziałach psychiatrycznych wykazało bardzo częste występowanie świądu idiopatycznego wśród nich.
Istotna rola w leczeniu
Wpływ czynników psychologicznych na dermatozy jest niezaprzeczalny. Coraz częściej sięga się po terapie psychologiczne i psychiatryczne w celu pomocy pacjentom z przewlekłymi chorobami skóry. Naukowcy uważają, że efektywne leczenie nawet jednej trzeciej pacjentów dermatologicznych zależy od uwzględnienia czynników natury emocjonalnej. Zawsze należy brać pod uwagę zaburzenia psychiczne rozwijające się wtórnie do choroby skóry. Często obserwowanych w praktyce dermatologicznej są zaburzenia depresyjne, lękowe, ostry stres, fobie społeczne i zachowania unikające.
Autorka: lek. Agata Knurowska
Literatura:
- Joseph A. Locala “Aktualne koncepcje w psychodermatologii” Dermatologia po Dyplomie 2010;1(2):60-68
- Grigore O, Mihailescu AI, Solomon I, Boda D, Caruntu C. Role of stress in modulation of skin neurogenic inflammation. Exp Ther Med. 2019 Feb;17(2):997-1003. doi: 10.3892/etm.2018.7058. Epub 2018 Dec 5. PMID: 30679965; PMCID: PMC6327627.
- Honeyman JF. Psychoneuroimmunology and the Skin. Acta Derm Venereol. 2016 Aug 23;96(217):38-46. doi: 10.2340/00015555-2376. PMID: 27282344.
- Golpanian RS, Kim HS, Yosipovitch G. Effects of Stress on Itch. Clin Ther. 2020 May;42(5):745-756. doi: 10.1016/j.clinthera.2020.01.025. Epub 2020 Mar 5. PMID: 32147148.
- Iwona Makowska, Agnieszka Gmitrowicz “Psychodermatologia – pogranicze dermatologii, psychiatrii i psychologii” PSYCHIATR. PSYCHOL. KLIN. 2014, 14 (2), p. 100–105
