Toksyna botulinowa to substancja białkowa wytwarzana przez bakterie Clostridium botulinum. Wyróżniamy kilka typów serologicznych toksyny botulinowej – oznaczane literami od A do G. Zastosowanie kliniczne mają tylko typy A i B. Toksyna botulinowa A to lek, który w zależności od wielkości podanej dawki zmniejsza napięcie mięśniowe. Podanie zbyt dużej ilości toksyny powoduje zwiotczenie mięśnia i całkowitą utratę jego funkcji. Mechanizm działania toksyny botulinowej polega na zablokowaniu uwalniania acetylocholiny do szczeliny synaptycznej w złączu nerwowo-mięśniowym. Skuteczność i bezpieczeństwo terapii zależą od właściwego doboru mięśni, dawek leku, a nawet długości zastosowanej igły. Obecnie coraz częściej preferowaną metodą jest podawanie toksyny pod kontrolą USG. Minimalizuje to ryzyko podaży substancji w niewłaściwe miejsce. Sama technika podania powinna uwzględniać specyfikę miejsc anatomicznych i unikanie podawania leku w pobliżu pni nerwowych i naczyniowych. Toksyna botulinowa ma szerokie zastosowanie w medycynie. Liczba wskazań do jej zastosowania stale rośnie.
Czytaj również: Rak szyjki macicy w Polsce – co nowego?
Toksyna botulinowa w neurologii
W wielu krajach prowadzi się terapię toksyną botulinową u chorych po udarze mózgu. W Polsce od 2014 r. istnieje program lekowy „Leczenie spastyczności kończyny górnej po udarze mózgu z użyciem toksyny botulinowej typu A (ICD-10 I61, I63, I69)”. Leczenie to obniża napięcie mięśniowe, zwiększa zakres ruchów w stawach. Ponadto ogranicza ból, ułatwia fizjoterapię i poprawia funkcje życiowe.
Nadreaktywność pęcherza
Ważnym obszarem zastosowania toksyny botulinowej są zaburzenia opróżniania pęcherza moczowego u pacjentów chorujących na stwardnienie rozsiane. Pacjenci zmagający się z problemem częstych mikcji, nawet przy małej objętości moczu w pęcherzu, dyssynergią wypieraczowo-zwieraczową, zaleganiem moczu po mikcji i uczuciem niepełnego opróżnienia pęcherza moczowego. Objawy te oddziałują w sposób negatywny na jakość ich życia. Zastosowanie toksyny botulinowej okazało się być skuteczną metodą w terapii objawów nietrzymania moczu. Istnieje program lekowy NFZ leczenia neurogennej nadreaktywności wypieracza u chorych po stabilnym urazie rdzenia kręgowego lub ze stwardnieniem rozsianym.
Migrena
Na podstawie badania PREEMPT Study toksyna botulinowa A uzyskała rejestrację w leczeniu przewlekłej migreny. Pierwsza faza badania (podwójnie zaślepiona) polegała na ocenie skuteczności i bezpieczeństwa terapii onabotulinumtoxin-A. Podawana w 2 cyklach w odstępie 12 tygodni. Dokonano randomizacji 1384 pacjentów do grupy placebo oraz do grupy otrzymującej onabotulinumtoxinA. Podczas drugiej fazy badania (trwającej 32 tygodnie) wszyscy badani otrzymywali onabotulinumtoxin-A w kolejnych 3 cyklach również w 12-tygodniowych odstępach. Wszystkie 5 cykli leczenia otrzymała grupa 1005 chorych. Po zakończeniu badaniach ustalono znamienną statystycznie przewagę w zakresie redukcji liczby dni z objawami migreny grupy leczonej toksyną botulinową A nad grupą placebo. W badaniu PREEMPT skuteczność terapii po zakończeniu 5 cykli definiowano jako zmniejszenie o co najmniej 50% liczby dni migrenowych, godzin z bólem głowy oraz łącznej liczby epizodów migren. Wyniki badania pokazały, że 49,3-56,3% chorych odpowiedziało na leczenie już w pierwszym cyklu leczenia. W drugim cyklu 11,3-14,5%, a u 7,7-10,3% – w trzecim. Oznacza to, że aż 70% pacjentów po 3 cyklu toksyny botulinowej A odczuło wyraźną poprawę.
Toksyna botulinowa w medycynie estetycznej i dermatologii
Szerokość twarzy i wymiary żuchwy są uwarunkowane genetycznie. Zależą od wielu czynników takich jak bruksizm, dysfunkcja stawu skroniowo-żuchwowego, przewlekły stres emocjonalny oraz indywidualnych nawyków związanych z żuciem (np. nadużywaniem gumy do żucia). Zastosowanie toksyny botulinowej ze względu na małe ryzyko powikłań stało się powszechne w estetycznym konturowaniu kątów żuchwy oraz w terapii hipertrofii mięśni żwaczy. Chirurgiczne metody konturowania dolnej 1/3 twarzy pod postacią osteotomii żuchwy i resekcji żwaczy wiążą się z licznym powikłaniami. Wśród nich: uszkodzenie nerwu twarzowego, ryzyko asymetrii poresekcyjnej, nierówny kontur. Leczenie toksyną botulinową jest powszechnie uważane za bezpieczne, skuteczne i w dużej mierze pozbawione poważnych skutków ubocznych.
Inne wskazania do zastosowania toksyny botulinowej obejmują leczenie uporczywej, ciężkiej nadpotliwości pach oraz w leczeniu zmarszczek gładzizny czoła typu „lwia bruzda” i zmarszczek wokół oczu typu „kurze łapki”.
Czytaj również: Jak dieta wpływa na nasze zdrowie?
Toksyna botulinowa w chorobach przełyku
Achalazja to choroba spowodowana uszkodzeniem komórek nerwowych w ścianie przełyku. Objawia się upośledzonym rozkurczem dolnego zwieracza przełyku. Utrudnia prawidłowy pasaż treści pokarmowej z przełyku do żołądka. Przyczyny achalazji są niejasne, ale uznaje się, że do jej rozwinięcia przyczyniają się czynniki autoimmunologiczne oraz środowiskowe. W leczeniu achalazji zastosowanie mają metody farmakologiczne, endoskopowe (zabiegi mechanicznego poszerzania przełyku oraz wstrzykiwanie toksyny botulinowej) lub chirurgiczne (kardiomiotomia, czyli podłużne nacięcie mięśni przełyku i wpustu).
Toksyna botulinowa w ginekologii
Pochwica to zaburzenie o podłożu psychicznym, które jest związane z mimowolnym zaciskaniem mięśni pochwy z często współtowarzyszącym bólem. Kobiety zmagające się z tym schorzeniem mają problemy z poddaniem się tradycyjnemu badaniu ginekologicznemu z pobraniem wymazu do cytologii oraz z odbywaniem stosunków płciowych. Leczenie toksyną botulinową pozwala rozluźnić napięte mięśnie, co często stanowi element uzupełniający terapii pochwicy.
Toksyna botulinowa w chorobach oczu
Blefarospazm, czyli kurcz powiek to choroba polegająca na występowaniu powtarzających się, okresowych niezależnych od woli skurczów mięśni okrężnych oczu. Najczęściej dotyka kobiety po 50. roku życia. Objawy kurczu powiek obejmują uczucie piasku pod powiekami, nasilone mruganie, zamknięcie i silne zaciskanie powiek. Spowodowane jest to jasnym światłem, prowadzeniem pojazdu czy czytaniem. Leczenie blefarospazmu objemuje podanie leków: lewodopy, benzodiazepiny, baklofenu. W sytuacji, gdy farmakoterapia nie przynosi zamierzonych efektów, wdraża się iniekcje toksyną botulinową w zajęte mięśnie. Odstęp pomiędzy kolejnymi iniekcjami zależy od szybkości nawracania objawów i wynosi zwykle około 3 miesiące. Część pacjentów podlegającym leczeniu toksyną botulinową nie osiągają poprawy. Mogą być wtedy poddani zabiegowi chirurgicznemu, polegającemu na częściowym wycięciu mięśnia okrężnego oka.
Źródła:
- https://podyplomie.pl/neurologia/14902,toksyna-botulinowa-w-neurologii
- https://journals.viamedica.pl/polski_przeglad_neurologiczny/article/view/48569/37744
- https://journals.viamedica.pl/polski_przeglad_neurologiczny/article/view/44548/34738
- https://podyplomie.pl/dermatologia/34481,konturowanie-dolnego-odcinka-twarzy-za-pomoca-toksyny-botulinowej
- Boczarska-Jedynak M., Sławek J., Praktyczne aspekty leczenia migreny przewlekłej toksyną botulinową typu A, Polski Przegląd Neurologiczny, 2017, tom 13, nr 4
- https://www.mp.pl/pacjent/okulistyka/lista/65958,kurcz-powiek-objawy-i-leczenie
- https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/przelyk/50590,achalazja,1
