Alternatywa dla cukru
Niskokaloryczne substancje słodzące to związki o słodkim smaku, lecz – w przeciwieństwie do cukru – niewielkiej lub zerowej wartości energetycznej. Przyczynia się do tego fakt, iż stosuje się je w bardzo małych ilościach, ponieważ ich słodycz jest od kilkudziesięciu do nawet kilku tysięcy razy bardziej intensywna niż słodycz sacharozy. Dzięki temu znalazły szerokie zastosowanie w przemyśle spożywczym, przede wszystkim w produkcji napojów bezalkoholowych, ale także gum do żucia, dżemów, lodów, deserów czy majonezów. Ponadto można je znaleźć w kosmetykach (np. pastach do zębów) oraz suplementach diety i produktach leczniczych.
Niskokalorycznymi substancjami słodzącymi dopuszczonymi do stosowania w Unii Europejskiej są:
- acesulfam-K
- aspartam
- sól aspartam-acesulfam
- cyklaminian
- neohesperydyna DC
- sacharyna
- sukraloza
- taumatyna
- neotam
- erytrytol
- glikozydy stewiolowe.
Choć łączy je słodki smak, związki te różnią się budową chemiczną, drogami metabolizmu w organizmie i pewnymi cechami charakterystycznymi. Wiele z nich daje dodatkowy posmak – metaliczny, gorzki, cierpki lub lukrecjowy – lub też modyfikuje smak żywności, np. neotam wzmacnia smak owocowy, miętowy i mineralny, zaś neohesperydyna DC łagodzi smak gorzki. Ponadto niektóre słodziki (np. stewia) są odporne na obróbkę termiczną, inne jednak nie (np. aspartam). Właściwości te nie pozostają bez znaczenia dla konsumentów i mogą decydować o indywidualnych preferencjach.
Dla diabetyka – tak czy nie?
Niskokaloryczne substancje słodzące nie wpływają istotnie na poposiłkowe stężenie glukozy i insuliny, dlatego też postrzegane są jako szansa na zaspokojenie potrzeby słodkiego smaku przez osoby chorujące na cukrzycę. Jednakże wobec doniesień o ich potencjalnym wpływie kancerogennym w opinii publicznej pojawiły się wątpliwości co do bezpieczeństwa ich stosowania. Odnieśli się do nich eksperci z Polskiego Towarzystwa Badań nad Otyłością (PTBO) i Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD) w zaleceniach klinicznych dotyczących postępowania u chorych na cukrzycę.
W oficjalnym stanowisku stowarzyszenia te podkreślają, że doniesienia o zwiększonym ryzyku rozwoju nowotworów u zwierząt doświadczalnych pod wpływem niektórych słodzików nie zostały potwierdzone przez ostatnie badania przeprowadzone u ludzi. Ponadto do rejestracji substancji słodzących na obszarze Unii Europejskiej wymagana jest m.in. pozytywna opinia Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności, określane jest również dopuszczalne dzienne spożycie (ADI, acceptable daily intake). Wskaźnik ten podaje ilość substancji, która może być codziennie spożywana przez całe życie bez niekorzystnego wpływu na zdrowie, przy czym badania wskazują, że spożycie wszystkich niskokalorycznych substancji słodzących jest w Europie niższe niż ich ADI.
Biorąc pod uwagę te informacje, jak również wzrost częstości występowania nadwagi i otyłości oraz ich powikłań – takich jak cukrzyca typu 2 – PTBO oraz PTD „potwierdzają bezpieczeństwo stosowania niskokalorycznych substancji słodzących w produktach żywnościowych i rekomendują zastępowanie nimi sacharozy przez osoby z rozpoznaniem nadwagi i otyłości, a szczególnie w sytuacji występowania zaburzeń gospodarki węglowodanowej (nieprawidłowej glikemii na czczo, nietolerancji glukozy i cukrzycy typu 2)”.
Polecane, ale…
PTBO i PTD zawarły w swych rekomendacjach kilka ważnych zastrzeżeń.
Po pierwsze, należy pamiętać, że sacharyna nie powinna być stosowana przez kobiety w ciąży ze względu na to, że przechodzi przez łożysko, natomiast jej wpływ na płód nie jest znany.
Eksperci zachęcają również do krytycznego spojrzenia na produkty, w których cukier zastąpiono niskokalorycznymi substancjami słodzącymi, ponieważ niejednokrotnie ich wartość energetyczna jest nadal wysoka z powodu zawartości tłuszczów. Ich spożycie może zatem prowadzić do zwiększenia masy ciała, a w konsekwencji pogorszenia kontroli glikemii. Pomocne dla konsumenta może być porównywanie kaloryczności takich produktów z ich odpowiednikami zawierającymi cukier.
I co być może najistotniejsze, zamiana cukru na słodziki nie może być jedynym elementem zmiany stylu życia, lecz tylko jednym z kroków do realizacji zaleceń dietetycznych i poprawy kontroli glikemii. Nie mniej ważny komponent stanowi ograniczenie spożycia tłuszczów, kluczową zaś rolę odgrywa regularna aktywność fizyczna: minimum 5 razy w tygodniu 30 minut ćwiczeń tlenowych – nawet prostych, takich jak marsz, pływanie czy jazda na rowerze.
Piśmiennictwo
- 2020 Guidelines on the management of diabetic patients. A position of Diabetes Poland. Clin Diabetol 2020; 9, 1
- Substancje intensywnie słodzące – korzyści i zagrożenia. Probl Hig Epidemiol 2011, 92(3): 392-396
- Gawęcki, J. (red.). Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010
