Osocze ozdrowieńców w pierwszym okresie pandemii wzbudziło ogromne nadzieje. Chociaż czasami przedstawiane jest przez media jako panaceum na COVID, w rzeczywistości wyniki dotyczące jego skuteczności nie są jednoznaczne.
Skuteczność osocza a wyniki badań
Na łamach New England Journal of Medicine ukazał się artykuł, który opisuje wyniki randomizowanego, kontrolowanego placebo badania dotyczącego skuteczności podawania osocza ozdrowieńców pacjentom chorych na COVID. Autorzy nie zaobserwowali istotnych różnic w stanie klinicznym ani śmiertelności między osobami leczonymi osoczem a tymi, którzy otrzymywali placebo.
Badanie opublikowane na łamach New England Journal of Medicine jest badaniem randomizowanym (uczestnicy zostali losowo przydzieleni do grupy otrzymującej osocze lub placebo) i kontrolowanym placebo. Hospitalizowanych dorosłych pacjentów z ciężkim zapaleniem płuc spowodowanym przez COVID przydzielono do grup otrzymujących osocze lub placebo w stosunku 2: 1. Badanie przeprowadzono w 12 ośrodkach klinicznych w Argentynie.
W sumie 228 pacjentów otrzymało osocze ozdrowieńców, a 105 placebo. Głównym punktem końcowym był stan kliniczny pacjenta 30 dni po podaniu osocza, który mierzono w sześciopunktowej skali zaproponowanej przez WHO i obejmującej stany od całkowitego wyzdrowienia do zgonu. Skala ta przedstawia się następująco: 1 zgon; 2 wentylacja mechaniczna; 3 hospitalizacja z tlenoterapią; 4 hospitalizacja bez tlenoterapii; 5 wypisany ze szpitala bez pełnego powrotu do wyjściowej sprawności fizycznej; 6 wypisany ze szpitala z pełnym powrotem do wyjściowej sprawności. W 30. dniu nie stwierdzono istotnej różnicy między grupą otrzymującą osocze ozdrowieńców a grupą placebo.
Całkowita śmiertelność wyniosła 10,96% w grupie otrzymującej osocze i 11,43% w grupie placebo. Całkowite miana przeciwciał SARS-CoV-2 były z reguły wyższe w grupie otrzymującej osocze ozdrowieńców w 2. dniu po jego podaniu. Zdarzenia niepożądane i poważne zdarzenia niepożądane występowały z podobną częstością w obu grupach. Autorzy podsumowują, że nie zaobserwowano istotnych różnic w stanie klinicznym ani całkowitej śmiertelności między pacjentami leczonymi osoczem a pacjentami otrzymującymi placebo.
Przeczytaj również: Wentylacja nieinwazyjna w zaostrzeniu przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP)
Skuteczność osocza – niejednoznaczne wyniki badań
Osocze ozdrowieńców jest często podawane pacjentom z COVID, jednak wyniki dotyczące jego skuteczności zazwyczaj pochodzą z badań opartych na obserwacji. Cały czas niewiele dostępnych jest randomizowanych, kontrolowanych badań o odpowiedniej mocy.
Dane z argentyńskiego badania wpisują się w nurt już dostępnych badań nad skutecznością podawania osocza ozdrowieńców pacjentom z COVID. Są zgodne m.in. z niedawno opublikowanymi wynikami randomizowanego, kontrolowanego badania przeprowadzonego w Indiach z udziałem pacjentów z umiarkowanie ciężką postacią COVID.
Nie wykazało ono różnicy w 30. dniu po podaniu osocza w porównaniu z grupą kontrolną. Badanie to nie było zaślepione, a osocze ozdrowieńców miało bardzo niskie miana specyficznych przeciwciał. Inne randomizowane badanie kliniczne dotyczące leczenia osoczem u pacjentów z ciężkim i zagrażającym życiu przebiegiem COVID musiało zostać przerwane. Nie stwierdzono w nim różnic w porównaniu z placebo w 28 dniu po podaniu osocza. Inne randomizowane, kontrolowane placebo badanie kliniczne przeprowadzone w Holandii zostało przerwane przedwcześnie ze względu na wykrycie wyjściowych przeciwciał neutralizujących u 79% włączonych do badania pacjentów.
Skuteczność osocza – komentarz ekspertów
Na konferencji ekspertów zwołanej w Polsce pod koniec listopada eksperci dyskutowali skuteczność osocza w walce z COVID. A także, wyniki najnowszych badań oraz ich wpływ na dalsze leczenie chorych. W konferencji wzięli udział: prof. Andrzej Horban – główny doradca premiera do spraw COVID-19, prof. Krzysztof Tomasiewicz – kierownik Katedry i Kliniki Chorób Zakaźnych UM w Lublinie oraz prof. Robert Flisiak – Prezes Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych.
Eksperci podkreślili, że badanie opublikowane przez New England Journal of Medicine nie rozstrzyga o skuteczności wykorzystania osocza ozdrowieńców w leczeniu chorych zakażonych COVID. Wskazali oni na ograniczenia tego badania, takie jak dużą rozbieżność przeciwciał, mogącą mieć wpływ na wyniki końcowe. Dodatkowo, argentyńskie badanie opiera się na dość niewielkiej, z punktu widzenia statystycznego, grupie chorych. Odnieśli się również do wagi podania osocza w odpowiednim czasie w terapii. Osocze powinno być podane w pierwszych 5 do 7 dni od wystąpienia objawów, w drugim stadium choroby. Nie zaleca się jego podawania, w sytuacji kiedy choroba przejdzie już do późniejszych stadiów. Polskie Towarzystwo Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych w swoich zaleceniach z października 2020 podtrzymuje zasadność stosowania osocza ozdrowieńców w stadium 2 zakażenia COVID. Jednocześnie wyniki do tej pory zaprezentowanych danych nie rozstrzygają kwestii zasadności podawania osocza ozdrowieńców pacjentom chorym na COVID.
Cały czas dane dotyczące zasadności podawania osocza są nierozstrzygające i potrzeba jest większej ilości randomizowanych, wieloośrodkowych i kontrolowanych placebo badań. Leczenie remdesivirem i osoczem ozdrowieńców nadal są zalecanymi i uwzględnionymi w standardzie leczenia COVID metodami. Jednocześnie zalecenia te będą na bieżąco weryfikowane w miarę pojawiania się nowych wyników badań w tym zakresie.
Literatura:
- Simonovich VA, Burgos Pratx LD, Scibona P, et al. A Randomized Trial of Convalescent Plasma in Covid-19 Severe Pneumonia [published online ahead of print, 2020 Nov 24]. N Engl J Med. 2020;10.1056/NEJMoa2031304. doi:10.1056/NEJMoa2031304
- Joyner MJ, Bruno KA, Klassen SA, et al. Safety update: COVID-19 convalescent plasma in 20,000 hospitalized patients. Mayo Clin Proc 2020;95:1888-1897.
- Agarwal A, Mukherjee A, Kumar G, et al. Convalescent plasma in the management of moderate covid-19 in adults in India: open-label phase II multicentre randomised controlled trial (PLACID Trial). BMJ 2020;371:m3939-m3939.
- Li L, Zhang W, Hu Y, et al. Effect of convalescent plasma therapy on time to clinical improvement in patients with severe and life-threatening COVID-19: a randomized clinical trial. JAMA 2020;324:460-470.
- Gharbharan A, Jordans CCE, Geurts van KesselC, et al. Convalescent plasma for COVID-19: a randomized clinical trial. July 3, 2020
- Zalecenia diagnostyki i terapii zakażeń SARS-CoV-2 Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych z dnia 13 października 2020. Aneks #2 do rekomendacji z 31 marca 2020
- Leczenie COVID-19 – spotkanie ekspertów i przegląd najskuteczniejszych terapii w oparciu o najnowsze publikacje naukowe – z którego dnia?strona? https://abm.gov.pl/pl/aktualnosci/654,Leczenie-COVID-19-spotkanie-ekspertow-i-przeglad-najskuteczniejszych-terapii-w-o.html z dnia 26 listopada 2020
- WHO Working Group on the Clinical Characterisation and Management of COVID-19 infection. A minimal common outcome measure set for COVID-19 clinical research. Lancet Infect Dis 2020;20(8):e192-e197.
