W Polsce, z powodu naturalnych procesów demograficznych i wydłużania się długości życia, z roku na rok przybywa osób po 65 roku życia. Według prognoz GUS za trzydzieści lat seniorzy będą stanowili aż 32,7% wszystkich obywateli. Starzejące się społeczeństwo to ogromne wyzwanie dla ochrony zdrowia, w tym dla lekarzy podstawowej ochrony zdrowia. Z powodu znacznych niedoborów specjalistów geriatrii, coraz częściej za całościową opiekę nad starszym chorym prowadzi lekarz rodzinny.
Senior w POZ – całościowa ocena geriatryczna
Diagnostyka i terapia wielu postępujących naraz chorób potrafi być kłopotliwa. Są jednak sprawdzone narzędzia, mogące pomóc lekarzowi rodzinnemu.
Całościowa ocena geriatryczna (COG) to wielowymiarowy proces diagnostyczny. Służy identyfikacji problemów zdrowotnych i opiekuńczych, optymalizacji leczenia i planowania opieki, poprawy funkcjonowania oraz jakości życia pacjenta. Pozwala ocenić funkcje poznawcze, ustalić możliwość samodzielnej egzystencji i lepiej dopasować formy leczenia do chorego. Określa też potrzeby pacjenta co do zakresu opieki i zaopatrzenia w sprzęt pomocniczy – okulary, aparat słuchowy, laskę, balkonik, wózek.
Do oceny pacjenta w ramach COG wykorzystywanych jest wiele różnych skal. Najbardziej istotna jest skala Katza, która weryfikuje samodzielność pacjenta przy takich czynnościach jak kąpanie, ubieranie się, korzystanie z toalety, jedzenie. Im mniej punktów zostanie osiągniętych, tym dana osoba wymaga pomocy innych w życiu codziennym. Drugą przydatną jest skala Lawtona, pozwalająca ocenić bardziej złożone czynności. Składa się z ośmiu pytań, na przykład o korzystanie z telefonu, przygotowywanie posiłków lub leków czy gospodarowanie pieniędzmi. Jej wynik pokazuje, czy pacjent da radę samodzielnie korzystać z pewnych form terapii, jak używanie glukometru czy prowadzenie dzienniczka kontroli ciśnień tętniczych.
Czytaj również: Komunikacja w procesie leczenia pacjenta – adherence
Wymagając od pacjenta, by prowadził samokontrolę, musimy mieć pewność, że będzie w stanie to robić. Trzecim testem wartym wykonania w gabinecie lekarza POZ jest rysowanie zegara. Diagnozuje on czy i w jakim stopniu podopieczny ma zaburzone funkcje poznawcze. Pozornie sprawna fizycznie osoba może bowiem mieć zaburzoną sprawność intelektualną i poznawczą. Te i wiele innych narzędzi diagnostycznych, oprócz identyfikacji problemów zdrowotnych, mogą również posłużyć do dobrania lepszej i bardziej kompatybilnej z możliwościami pacjenta terapii.
Senior w POZ – pomocne pomoce
Farmakoterapia seniorów stanowi duże wyzwanie nawet dla doświadczonych specjalistów. Sposób leczenia osób starszych nie odbiega od tego, obowiązującego w młodszych grupach wiekowych, opartego na zasadzie uzyskania maksymalnej poprawy klinicznej przy wystąpieniu minimalnych działań niepożądanych. Jednak powszechna w tej grupie wielochorobowość i potrzeba politerapii mogą, utrudniać osiągniecie tego celu. Dodatkowo u osób powyżej 65. roku życia występują odmienności przebiegu procesów farmakokinetycznych i farmakodynamicznych, które tym bardziej utrudniają leczenie. W wyborze odpowiedniego leczenia pomóc mogą kryteria Beers’a, Medication Appropriateness Index oraz START/STOPP.
Kryteria Beers’a
Kryteria Beers’a są opracowywane i aktualizowane przez Amerykańskie Towarzystwo Geriatryczne w 2019 roku. Jest to lista leków, których należy unikać w leczeniu osób starszych generalnie lub przy występowaniu specyficznych chorób oraz takich, które można stosować, ale z ostrożnością. Pomagają zwiększyć bezpieczeństwo w przepisywaniu leków osobom powyżej 65 roku życia. Składają się z 5 rodzajów kryteriów, obejmując 70 różnych leków lub klas leków. Ze względu na często występujące objawy zespołu antycholinergicznego, w osobnej kategorii wyróżniono leki najczęściej go wywołujące.
Kryteria STOPP/START, skala MAI
Kolejnym przydatnym narzędziem są kryteria STOPP/START, które definiują leki przeciwwskazane u osób starszych (STOPP) oraz te, których stosowanie powinno się rozpocząć przy uwzględnieniu określonych wskazań klinicznych (START). Zarówno lista leków STOPP, jaki i START, zawiera szczegółowe zalecenia z podziałem na układy narządów. Czasami można też posłużyć się Medication Appropriateness Index (MAI), skalą stworzoną w oryginale dla lecznictwa zamkniętego, definiującą indeks bezpieczeństwa dla każdego leku stosowanego w leczeniu analizowanych pacjentów.
Niestety, większość z omówionych rekomendacji była tworzona w odniesieniu do rynku leków amerykańskiego. W związku z tym część środków stosowanych w Polsce może brakować na wymienionych listach. Zawarte w rekomendacjach zalecenia należy zawsze konfrontować ze stanem zdrowia pacjenta, jego preferencjami oraz dostępnością leków. W każdym przypadku dołączenia kolejnego preparatu, zwłaszcza u osób z politerapią, należy dokładnie przeanalizować wskazania i możliwe interakcje. Leczenie pacjentów starszych jest trudnym zagadnieniem, wymagającym dużej uwagi i wnikliwości, a wymienione zalecenia mogą być przydatne w doborze odpowiedniego leku dla tych pacjentów.
Autor: Agata Knurowska
Literatura:
- Białecka M.: Leki dla pacjentów powyżej 65. roku życia. Neurol Prakt 2017; 5(98): 10-18.
- O’Mahony D. STOPP/START criteria for potentially inappropriate medications/potential prescribing omissions in older people: origin and progress. Expert Rev Clin Pharmacol. 2020 Jan;13(1):15-22. doi: 10.1080/17512433.2020.1697676.
- https://www.termedia.pl/mz/Calosciowa-ocena-geriatryczna-pacjenta-narzedzie-przydatne-w-codziennej-praktyce,40370.html
- Paweł W. Królik, Ewa Rudnicka-Drożak Przegląd kryteriów AGS Beers’a 2019 Geriatria 2019; 13; 27-39
- neurologia-praktyczna.pl
