Jaskra jako jedna z głównych przyczyn utraty wzroku
Jaskra jest główną przyczyną ślepoty, dotyczącą ponad 60,5 mln osób na świecie. Szacuje się, że do końca roku 2040 będzie ona dotyczyła ponad 110 mln osób na świecie. Jaskra jest główną przyczyną nieodwracalnej ślepoty na świecie. Szacuje się, że jaskrowe uszkodzenie wzroku dotyczy 5,7 mln osób na świecie. Najczęściej spotykaną postacią jest jaskra pierwotna otwartego kąta (POAG), obserwowana w 74% przypadków.
Etiologia jaskry związana jest z wiekiem, obciążeniem rodzinnym, wysoką krótkowzrocznością, podwyższonym i niestabilnym ciśnieniem wewnątrzgałkowym (IOP). Podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe jest głównym czynnikiem ryzyka w przebiegu jaskry. Wśród innych patomechanizmów istotną rolę w rozwoju schorzenia mogą mieć: dysregulacja naczyniowa, stres oksydacyjny, autoimmunizacja oraz ekscytotoksyczność. Udowodniono, że obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego istotnie wpływa na opóźnienie progresji jaskry obserwowanej jako utrata pola widzenia.
Leczenie jaskry
Filarem terapii jaskry jest kontrola ciśnienia wewnątrzgałkowego, jednakże coraz więcej dowodów wskazuje na rolę modyfikowalnych czynników środowiskowych w profilaktyce i leczeniu tego schorzenia. Składniki odżywcze mogą mieć wpływ na poziom ciśnienia wewnątrzgałkowego. Co więcej, poszczególne składniki diety zostały powiązane z występowaniem i progresją jaskry. Pacjenci są zainteresowani modyfikacją stylu życia i aktywnym uczestnictwie procesie leczenia poprzez stosowanie odpowiedniej diety i suplementacji.
Mechanizmy działania substancji aktywnych zawartych w pokarmach i suplementach
Składniki odżywcze i suplementy są rozważane jako terapia komplementarna jaskry. Mogą one mieć działanie neuroprotekcyjne wobec siatkówki oraz nerwu wzrokowego, niektóre z nich mają również potencjał obniżający ciśnienie wewnątrzgałkowe lub poprawiający parametry przepływu krwi w gałce ocznej. W przebiegu jaskry dochodzi do uszkodzenia nerwu wzrokowego. Potencjalne efekty terapii za pomocą składników odżywczych i suplementacji obejmują neuroprotekcję poprzez działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne, poprawę metabolizmu i przepływu naczyniowego, redukcję ciśnienia wewnątrzgałkowego oraz zapobieganie uszkodzeniom siatkówki.
Dieta kontra patomechanizmy jaskry
W związku z rosnącym zainteresowaniem możliwościami interwencji dietetycznej w przebiegu jaskry przeprowadzono badania wpływu spożycia warzyw i owoców na ryzyko jaskry. Zaobserwowano, że wysoka podaż zielonych warzyw liściastych znacznie redukuje ryzyko występowania POAG. Zielone warzywa liściaste są bogate w antyoksydanty, witaminy, związki azotu, karotenoidy oraz flawonoidy. Stwierdzono, że podaż związków azotu w formie warzyw liściastych może stanowić istotny element profilaktyki POAG. Ponadto, są jednym z najlepszych źródeł pigmentów plamkowych. Udokumentowano również, że spożycie owoców i warzyw bogatych w karotenoidy oraz witaminy A i C jest związane z mniejszym ryzykiem występowania jaskry. W przeprowadzonym w 2018 roku badaniu NHANES zaobserwowano, że osoby pijące co najmniej jedną szklankę dziennie gorącej herbaty są mniej narażone na rozwój jaskry. Herbata stanowi także źródło flawonoidów.
Suplementy w walce z jaskrą
Wśród substancji mogących mieć znaczenie w leczeniu wspomagającym wymienia się m.in.: wyciąg z liści miłorzębu japońskiego (Gingko Biloba), żeń-szenia (ginseng), katechiny zielonej herbaty oraz ziarna kakaowca (Theobroma cacao). Znaczenie kliniczne mogą mieć również antocyjany czarnej porzeczki i borówki czernicy, karotenoidy szafranu (Crocus sativus), luteina oraz zeaksantyna.
Udowodniono pozytywny wpływ flawonoidów w leczeniu wspomagającym jaskry, zwłaszcza w kwestii poprawy ocznego przepływu krwi (ocular blood flow) i spowolnieniu progresji utraty pola widzenia.
Wpływ suplementacji na ciśnienie wewnątrzgałkowe
Forskolina, pochodząca z pokrzywy indyjskiej (Coleus forskohlii) wykazuje działanie redukujące ciśnienie wewnątrzgałkowe. Udowodniono, że już po 1 tygodniu stosowania forskoliny dochodzi do obniżenia IOP. W przeprowadzonym we Włoszech badaniu zaobserwowano, że połączenie forskoliny, rutyny oraz witamin B1 i B2 obniżało ciśnienie śródgałkowe o 20%. Szafran wykazywał przejściowy efekt obniżenia IOP w przebiegu POAG. Przeprowadzono badania, w których zastosowano 4 tygodniową suplementację za pomocą wyciągu z szafranu jako terapię uzupełniającą leczenie miejscowe. W efekcie zaobserwowano redukcję IOP utrzymującą się przez 1 tydzień po zaprzestaniu stosowania suplementacji. Również połączenie forskoliny z homotauryną, karnozyną oraz witamin B1, B2, B6 oraz B12 oraz magnezu wpływało korzystnie na IOP, jak również na parametry elektrofizjologiczne u pacjentów z jaskrą.
Korzystne efekty w zakresie pola widzenia
W badaniach potwierdzono, że flavonoidy, wyciąg z liści miłorzębu japońskiego, antocyjany oraz przymiotno (Epigeron breviscapus) mają korzystny wpływ na pole widzenia u pacjentów z jaskrą. W jednym z badań zaobserwowano poprawę pola widzenia w jaskrze normalnego ciśnienia (NTG) podczas stosowania wyciągu z liści miłorzębu japońskiego 3 razy dziennie przez 4 tygodnie. Efekt utrzymywał się przez 8 tygodni po zaprzestaniu suplementacji. Również suplementacja 300 mg/dobę lub 600 mg/ dobę α-tokoferolu może stanowić profilaktykę utraty pola widzenia pacjentów z jaskrą. Stwierdzono także, że suplementacja DHA, witaminami E oraz B wpływa korzystnie na pole widzenia .
Poprawa przepływu krwi w gałce ocznej
Udowodniono, że 6-miesięczna suplementacja za pomocą antocyjanów czarnej porzeczki w dawce 50 mg/dobę wpłynęła korzystnie na oczny przepływ krwi (OBF). Podobną poprawę obserwowano po zastosowaniu preparatów zawierających m.in. wyciągi z żeń-szenia i miłorzębu japońskiego. Ponadto, zastosowanie suplementu zawierającego kwas α-liponowy (ALA), kwasy tłuszczowe omega-3, koenzym Q-10, witaminy C,E,B6,B12, kwas foliowy również zwiększało oczny przepływ krwi u pacjentów z jaskrą. Połączenie luteiny oraz zeaksantyny ma znaczenie kliniczne w kontekście funkcjonowania siatkówki u chorych na jaskrę.
Trudności, z którymi spotykają się pacjenci z jaskrą w życiu codziennym, nie są ograniczone tylko do aktywności wymagających widzenia peryferyjnego. Współczesne metody leczenia jaskry są ograniczone i uszkodzenie wzroku może być nieuniknione, prowadząc do zwiększonego ryzyka upadków oraz wypadków komunikacyjnych. Skuteczna kontrola jaskry oraz ograniczenie występowania uszkodzenia wzroku ma ważny wpływ nie tylko na jakość życia pacjentów, ale również na aspekty społeczno-ekonomiczne.
Autor: Joanna Rasławska-Socha
Piśmiennictwo:
- Loskutova E., O’Brien C., Loskutov I. et al.: Nutritional supplementation in the treatment of glaucoma: A systematic review. Surv Ophthalmol. 2019, 64(2), 195-216.
- Al Owaifeer A.M., Al Taisan A.A.: The Role of Diet in Glaucoma: A Review of the Current Evidence. Ophthalmol Ther. 2018, 7(1), 19-31.
- Perez C.I., Singh K., Lin S.: Relationship of lifestyle, exercise, and nutrition with glaucoma. Curr Opin Ophthalmol. 2019, 30(2), 82-88.
- Pasquale L.R., Kang J.H.: Lifestyle, nutrition, and glaucoma. J Glaucoma. 2009, 18(6), 423-428.
