Eksperci rekomendują, że suplementacja dla kobiet ciężarnych może być stosowana jedynie w uzasadnionych przypadkach. Podkreślają rolę odpowiednio zbilansowanej diety jako podstawy zapewniającej niezbędne minerały i mikroelementy w tym czasie. Potrzeba suplementacji diety w czasie ciąży wciąż stanowi przedmiot dyskusji. Jednak większość towarzystw naukowych nie zaleca rutynowego stosowania preparatów multiwitaminowych przez przyszłe matki. Dietę można uzupełniać preparatami żelaza, witaminy D, kwasy foliowego i DHA oraz jodu w określonych wskazaniach.
Suplementacja u kobiet ciężarnych
Ze względu na zwiększone zapotrzebowanie na żelazo w czasie ciąży łatwiej dochodzi do rozwoju anemii. Szacuje się, że ten problem dotyczy aż 20 do 40% kobiet ciężarnych. Anemię u ciężarnej rozpoznaje się, gdy stężenie hemoglobiny (Hb) spada poniżej 11 g/dl (6,8 mmol/l) niezależnie od trymestru. Eksperci proponują także, aby normy laboratoryjne odnieść do poszczególnych trymestrów ciąży. W I oraz III trymestrze stężenie graniczne Hb wynosi 11 g/dl, a w II trymestrze – 10,5 g/dl. WHO zaleca suplementację żelaza w dawce 30-60 mg/dobę u ciężarnych i planujących ciążę, jednakże większość ekspertów, w tym Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników, rekomenduje przyjmowanie preparatów żelaza tylko w warunkach niedoboru. Nadmiar żelaza może wywierać niekorzystny wpływ na przebieg ciąży i wyniki położnicze, zwiększać ryzyko cukrzycy. Ponadto, stanu przedrzucawkowego u ciężarnych przyjmujących żelazo przed 16 tygodniem ciąży ze stężeniem Hb powyżej 13,2 g/dl. Stężenie dotyczy początku II trymestru. Zapas żelaza rzędu 500mcg obrazowany przez stężenie ferrytyny 60-70 mcg/l jest wystarczający, aby zapobiec anemii w ciąży nawet bez suplementacji. Dopuszcza się zatem wdrożenie doustnej suplementacji żelaza w dawkach do około 30 mg/dobę od 16 tygodnia ciąży. Stężeniu ferrytyny musi wynosić poniżej 60 mcg/l, mimo braku anemii. Przed 16 tygodniem ciąży preparaty żelaza wskazane są w przypadku anemii z niedoboru żelaza z poziomem Hb poniżej 11 g/dl. Ponadto, z obniżonym stężeniem ferrytyny. Leczenie powinno być długotrwałe z niskimi dawkami żelaza, przy słabej odpowiedzi zaleca się zmianę preparatu lub podwyższenie dawki. Z kolei, brak poprawy po zastosowaniu wysokich dawek terapeutycznych lub stężenie Hb poniżej 7 g/dl może wiązać się z koniecznością przetoczenia koncentratu krwinek czerwonych (KKCz).
Czytaj również: Choroby tarczycy u kobiet w ciąży
Diagnostyka niedokrwistości u ciężarnych a dobór suplementacji
Algorytm diagnostyki anemii w ciąży powinien obejmować ocenę morfologii krwi pod kątem średniej objętości krwinki czerwonej (MCV) oraz stężenia ferrytyny. Niska wartość MCV z prawidłowym stężeniem ferrytyny może świadczyć o anemii związanej z chorobami przewlekłymi. Z kolei, normalne lub niskie MCV oraz obniżone stężenie ferrytyny są równoznaczne z niedoborem żelaza. Podwyższone wartości MCV przy prawidłowym lub obniżonym stężeniu ferrytyny mogą wskazywać na niedobór kwasu foliowego lub witaminy B12. Eksperci rekomendują przeprowadzenie kontroli morfologii oraz stężenia ferrytyny w czasie pierwszej wizyty położniczej. Ponadto, morfologia powinna być wykonana w 15-20, 27-32, 33-37 oraz 38-39 tygodniu ciąży.
Preparaty kwasu dokozaheksaenowego (DHA) u kobiet w ciąży
Kwas dokozaheksaenowy (DHA) odgrywa istotną rolę w rozwoju na etapie życia płodowego, zwłaszcza w III trymestrze ciąży, jak również po porodzie. Wywiera on korzystny wpływ na procesy komórkowe, neurologiczne, a w efekcie zdolności poznawcze, sprawność psychomotoryczną, czy ostrość wzroku dziecka. Ponadto, DHA zmniejsza ryzyko stanu przedrzucawkowego i przedwczesnego porodu. W związku z tym eksperci zalecają suplementację DHA w dawce dobowej co najmniej 200 mg DHA u wszystkich ciężarnych. Przy ryzyku porodu przedwczesnego — w dawce 1000 mg/dobę. W przypadku ograniczonej podaży dietetycznej ryb zaleca się stosowanie większych dawek DHA.
Czytaj również: Nowotwory w ciąży – możliwości diagnostyczne i leczenie
Suplementacja witaminy D w czasie ciąży
Witamina D reguluje gospodarkę wapniowo-fosforanową, procesy odpornościowe, a także wywiera korzystny wpływ na przebieg ciąży. O ile suplementacja witaminy D miała miejsce w czasie implantacji łożyska. Niedobór witaminy D, określany stężeniem 1,25(OH)2D poniżej 50 mmol/l, może mieć związek z występowaniem poronień nawracających. Dodatkowo małej masy dziecka w stosunku do czasu trwania ciąży (SGA). Eksperci rekomendują, aby u kobiet ciężarnych i karmiących bez podejrzenia deficytu witaminy D i przy prawidłowym BMI stosować witaminę D w dawce 1500-2000 IU/dobę. Optymalnym rozwiązaniem jest dostosowanie dawki przyjmowanej witaminy D do stężenia w surowicy krwi. U ciężarnych z BMI wyższym niż 30 kg/m2 proponowana dawka wynosi do 4000 IU/dobę.
Suplementacja u kobiet ciężarnych – jod
W związku ze zwiększonym zapotrzebowaniem na jod w czasie ciąży eksperci zalecają wdrożenie suplementacji jodu u wszystkich ciężarnych bez chorób tarczycy. Zalecana dawka dobowa wynosi 150-200 mcg. Kobiety z chorobami tarczycy w trakcie suplementacji jodu powinny być monitorowane pod kątem stężenia hormonów tarczycy i przeciwciał przeciwtarczycowych. Niedobór jodu może prowadzić do niedoczynności tarczycy ciężarnej i płodu, a także zaburzeń neurologicznych. Ponadto, do głuchoty noworodków, czy zwiększonym ryzykiem poronień i przedwczesnych porodów.
Czytaj również: Szczepienia w ciąży – co o nich wiemy?
Kwas foliowy – zalecenia suplementacji u kobiet w ciąży
Eksperci rekomendują, aby kobiety w wieku prokreacyjnym rutynowo przyjmowały kwas foliowy w dawce 0,4 mg na dobę. Dodatkowo, żeby stosowały bogatą w foliany dietę. Do 12 tygodnia ciąży dawka dobowa kwasu foliowego powinna wynosić 0,4-0,8 mg na dobę. Po 12 tygodniu ciąży i w czasie laktacji, przy braku dodatkowych czynników ryzyka, zaleca się kwas foliowy w dawce 0,6-0,8 mg/dobę. U kobiet z wywiadem w kierunku wad cewy nerwowej (NTD) w poprzedniej ciąży, zaleca się na minimum 4 tygodnie przed planowaną koncepcją. Podczas pierwszych 12 tygodni ciąży przyjmowanie kwasu foliowego w dawce 4 mg/dobę z planowanym w późniejszej fazie ciąży zmniejszeniem dawki do tej stosowanej w populacji ogólnej. Grupa podwyższonego ryzyka niedoboru folianów oraz wad cewy nerwowej obejmuje pacjentki z cukrzycą typu I lub II rozpoznaną przed ciążą, niewydolnością nerek lub wątroby, z BMI powyżej 30 oraz z zaburzeniami wchłaniania na skutek schorzeń lub operacji bariatrycznych, Ponadto, do grupy ryzyka niedoboru folianów i wad NTD należą kobiety przyjmujące leki przeciwpadaczkowe, metotreksat, cholestyraminę, metforminę, sulfasalazynę, oraz stosujące używki.
Autor: dr n. med. Joanna Rasławska-Socha
Piśmiennictwo:
1. Zimmer M., Sieroszewski P. Oszukowski P. et al.: Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2020, 5 (4), 170-181.
