Rak gruczołu krokowego należy do najczęściej spotykanych nowotworów u mężczyzn. Wśród czynników ryzyka rozwoju raka gruczołu krokowego wymienia się podeszły wiek, predyspozycje genetyczne, oraz uwarunkowania etniczne.
Rak gruczołu krokowego – czynniki ryzyka rozwoju
Na rozwój raka stercza mogą mieć wpływ czynniki środowiskowe. Należą do nich spożycie alkoholu, promieniowanie UV, oraz ekspozycja na czynniki szkodliwe związane z pracą zawodową. Zapadalność na raka stercza zależy też od miejsca zamieszkania. Badania wykazały, że Japończycy są mniej narażeni na rozwój tego nowotworu. Jeśli jednak mieszkaniec Japonii przeprowadzi się do Kalifornii, będzie narażony na ryzyko rozwoju raka stercza w tym samym stopniu, co Amerykanie. Wykrywalność tego nowotworu w autopsjach — w postaci latentnej — pozostaje podobna na całym świecie. Czynniki zewnątrzpochodne przyczyniają się do rozwoju jawnych klinicznie raków. Ponadto prawdziwa postać dziedziczna, spotykana w 9% przypadków raka stercza, może być rozpoznana pod warunkiem wystąpienia tego schorzenia u ponad 3 krewnych lub u minimum 2 — o ile nowotwór rozwinął się przed 55 rokiem życia.
Czytaj również: Movember – listopad miesiącem świadomości o nowotworach u mężczyzn
Profilaktyka raka stercza i badanie przesiewowe
Zalecenia dotyczące zmian stylu życia wciąż pozostają przedmiotem dyskusji. Eksperci podkreślają jednak rolę dowodów wskazujących na korzystny wpływ modyfikacji diety na zahamowanie rozwoju raka stercza. Sugerowane postępowanie profilaktyczne powinno obejmować modyfikację diety. Istotna jest całkowita podaż kalorii, zawartość tłuszczu, warzyw i owoców w diecie, a także ilości spożywanego gotowanego mięsa. W ramach profilaktyki żywieniowej raka gruczołu krokowego należy również uwzględnić dostarczane w pożywieniu mikroelementy, witaminy C, D i E, selen i wapń, fitoestrogeny, izoflawony, oraz flawonoidy i lignany.
Jadłospis powinien opierać się na warzywach, owocach, kaszach i wyrobach mącznych, z ograniczeniem tłuszczów zwierzęcych. W ramach profilaktyki eksperci zalecają wykonanie badania przesiewowego wyjściowego poziomu PSA u pacjentów w wieku 40 lat. Ponowna kontrola powinna mieć miejsce po 8 latach u mężczyzn z wyjściowym stężeniem PSA ≤1 ng/ml. U mężczyzn powyżej 75 roku życia z wyjściowymi wartościami PSA ≤3 ng/ml ponowne badanie tego parametru nie jest wymagane. Jest to związane z niskim ryzykiem zgonu na skutek raka stercza w tej grupie.
Czytaj również: Dystrofia mięśniowa Duchenne’a – choroba rzadka i zapomniana?
Rak gruczołu krokowego – diagnostyka
Diagnostyka raka stercza opiera się na badaniu gruczołu palcem przez odbytnicę, oznaczeniu poziomu PSA w surowicy, oraz przeprowadzeniu USG przezodbytniczego. W celu ustalenia ostatecznego rozpoznania dokonuje się histopatologicznej oceny preparatów uzyskanych za pomocą biopsji rdzeniowej lub w drodze zabiegu operacyjnego. Badanie palpacyjne gruczołu pozwala wykryć nowotwór o objętości wynoszącej co najmniej 0,2 ml. Wykryte w badaniu odchylenia od normy bezwzględnie wymagają przeprowadzenia biopsji.
Nieprawidłowości stwierdzone w badaniu palpacyjnym i poziom PSA <2 ng/ml mają 5-30% wartość przepowiadającą. Podwyższone poziomy swoistego antygenu sterczowego (PSA) stwierdza się między innymi u pacjentów z łagodnym rozrostem lub zapaleniem stercza, a także przy zmianach niemających charakteru nowotworowego. Eksperci oceniają PSA jako bardziej precyzyjne narzędzie prognostyczne niż badanie palpacyjne lub USG. Im wyższe jego wartości, tym większe prawdopodobieństwo raka stercza. Wytyczne nie przewidują ramowych norm dla tego parametru, a nowotwór może występować niezależnie od jego poziomu. Kalkulacje antygenu sterczowego umożliwiają zwiększenie swoistości badania.
Należą do nich gęstość PSA, pochodne PSA, poziomy PSA swoiste dla wieku, oraz gęstość PSA w odniesieniu do strefy przejściowej gruczołu krokowego. Najnowsze badania obejmują stosowanie markerów o wysokiej swoistości i czułości względem gruczołu krokowego pozyskiwanych z moczu po masażu stercza. Należy do nich marker RGK3, który może być pomocny w diagnostyce przypadków z podwyższonymi wartościami antygenu sterczowego bez uchwytnych zmian nowotworowych w biopsji. Klasyfikacja TNM zaawansowania raka gruczołu krokowego obejmuje stadia klinicznie niejawnego guza (T1), guza ograniczonego do gruczołu krokowego (T2), naciekającego torebkę gruczołu krokowego lub pęcherzyki nasienne (T3), oraz obecność nieruchomego guza lub naciekającego inne tkanki okoliczne niż pęcherzyki nasienne (T4).
Czytaj również: Nowe wyzwania w leczeniu raka prostaty
Badanie USG i biopsja gruczołu krokowego
Ultrasonografia przezodbytnicza nie umożliwia jednoznacznego różnicowania obszarów nowotworu złośliwego stercza. Jest uzupełnieniem diagnostyki o biopsję obszarów zidentyfikowanych jako podejrzanie w badaniu ultrasonograficznym. Standardowo biopsję przeprowadza się pod kontrolą USG. Biopsję można wykonać z dostępu przezodbytniczego lub przezkroczowego. Wskazania do przeprowadzenia tego badania opiera się na wyniku badania palpacyjnego gruczołu oraz pomiarów stężenia PSA. Ponadto, należy uwzględnić wiek biologiczny pacjenta, choroby współistniejące, a także konsekwencje leczenia. Uzyskane w drodze biopsji preparaty odnosi się do skali Gleasona umożliwiającej ocenę stopnia złośliwości gruczolakoraka stercza.
Eksperci podkreślają, że jednorazowe oznaczenie antygenu sterczowego nie może stanowić wskazania do wykonania biopsji w trybie pilnym. Zaleca się, aby po kilku tygodniach powtórzyć badania. Powinno być wykonane w tym samym laboratorium, z wykluczeniem towarzyszącego zakażenia układu moczowego, bez ejakulacji i manipulacji. Biopsję należy przeprowadzić ponownie u pacjentów z rosnącym lub utrzymującym się podwyższonym poziomem PSA, nieprawidłowościami stwierdzonymi w badaniu palpacyjnym, a także przy stwierdzeniu atypowego rozrostu drobnozrazikowego stercza (ASAp). Ponadto, śródnabłonkowe nowotworzenie stercza (PIN) o dużej rozległości jest wskazaniem do wczesnego powtórzenia badania. Nie ma jednoznacznych rekomendacji dla terminu powtórzenia badania. Jest on uzależniony od oceny histopatologicznej preparatu pobranego podczas pierwszej biopsji oraz wysokiego ryzyka obecności raka gruczołu krokowego, na które wskazują wysokie lub szybko wzrastające PSA, nieprawidłowy wynik badania palpacyjnego i nowotwór gruczołu krokowego w rodzinie. Eksperci zaznaczają jednak, że późniejszy termin biopsji jest związany z większą wykrywalnością zmian nowotworowych.
Autor: dr n. med. Joanna Rasławska-Socha
Piśmiennictwo:
- Polskie Towarzystwo Urologiczne: Wytyczne postępowania u chorych na raka stercza. PTU Warszawa 2011 https://www.pturol.org.pl/guidelines-rekomendacje-ptu (dostęp z dn. 03.11.2021 r.)
