W ciągu ostatnich lat lekarze byli na celowniku opinii publicznej. Wyrazem tego były częste dyskusje na temat braku empatii lekarzy, ich wysokie zarobki oraz ogólnie panująca znieczulica na problemy ludzi. Jednak obecnie widoczne są pewne powoli kształtujące się zmiany w społeczeństwie. Stopniowo i nie w każdej sytuacji, ale zaczyna być widoczna chęć zmiany stanowiska – coraz więcej osób docenia pracę lekarzy i zauważa, że ten zawód jest nie tylko istotny, ale i niezbędny, zwłaszcza w sytuacji obecnie szerzącej się pandemii związanej z wirusem COVID-19.
W sytuacji zagrożenia epidemiologicznego wymagania w stosunku do lekarzy rosną w lawinowym tempie. Ich psychika jest wystawiona na ciężką próbę. Godziny pracy nieprzerwanie się wydłużają, a ilość czasu przeznaczona na opiekę nad jednym pacjentem spada w zatrważającym tempie. Prowadzi to w konsekwencji do utraty przyjemności z pracy, poczucia spełnienia zawodowego i kryzysu moralnego u coraz większej ilości lekarzy [1].
Psychika medyka a realia służby zdrowia
Już przed pandemią od personelu medycznego oczekiwało się dyspozycyjności przez całą dobę 7 dni w tygodniu, utrzymania równowagi między życiem prywatnym i zawodowym. Często wręcz poświęcenia życia rodzinnego na rzecz pomocy innym. Niestety wraz z przyjściem nowego zagrożenia w postaci COVID-19 lista nowych wymagań wydaje się nie mieć końca i nieustannie powiększa się o kolejne pozycje.
Pracownicy służby zdrowia muszą nie tylko więcej czasu spędzać w pracy, ale również zmagać się z problemem braku ugruntowanej licznymi badaniami naukowymi wiedzy na temat możliwości leczenia nowej choroby. Dodatkowo dochodzą trudności związane z organizacją pracy i skuteczną ochroną osobistą, co potęguje fizyczne i psychiczne zmęczenie i uczucie bezsilności.
Polski system zdrowia nie był we właściwy sposób przygotowany na drugą falę pandemii COVID-19. Wszyscy możemy zauważać codziennie braki w sprzęcie oraz niedobór personelu. Wielu dyrektorów szpitali próbuje zapełniać luki w grafikach dyżurowych przesuwając lekarzy na covidowe SOR-y i izolatoria z innych oddziałów szpitalnych.
Wojewodowie z kolei posuwają się do jeszcze bardziej zdecydowanych metod. Wysyłają przymusowe skierowania do pracy przy zwalczaniu pandemii, grożąc w razie niestawienia się w nowym miejscu pracy karą finansową. Na taki stan rzeczy z pewnością ma wpływ najniższy w Europie wskaźnik zatrudnienia lekarzy – 2,4 na 1 tysiąc mieszkańców. Przy średniej wartości 3,6 stawia nasz kraj w bardzo niekorzystnej sytuacji na tle innych państw kontynentu. Warto również zaznaczyć, że w aż 68% szpitali w Polsce brakuje lekarzy. Najgorsza sytuacja występuje w województwach: wielkopolski, opolskim, warmińsko-mazurskim i lubuskim.
Przeczytaj również: Problemy lekarzy w obliczu epidemii COVID-19
Psychika medyka – co na to badania?
Wpływ, jaki ma obecna pandemia na kondycję psychofizyczną personelu medycznego, jest przedmiotem badań w wielu ośrodkach na całym świecie. W Polsce Profesor Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie Beata Buchelt wraz z Profesor Iwoną Kowalską-Bobko pracującą na Uniwersytecie Jagiellońskim, przeprowadziły badania wpływu epidemii koronawirusa na decyzje zawodowe medyków [3]. W badaniu wzięło udział 1256 lekarzy oraz 160 pielęgniarek i położnych z całego kraju.
Wyniki tych badań pokazują, że około połowa badanych stwierdziła, iż pandemia nie wpłynęła na ich dalsze decyzje dotyczące kariery zawodowej. Niemniej jednak prawie jedna trzecia ankietowanych zamierza w pewnym stopniu ograniczyć swoją aktywność zawodową. Wśród nich, 15% chce odejść z polskiego rynku pracy, z czego 9% myśli o emigracji, 6% o całkowitej rezygnacji z zawodu, a 13% lekarzy planuje odejść z aktualnego miejsca pracy. Trochę inaczej kształtuje się sytuacja w przypadku pielęgniarek. Tutaj aż 62% deklaruje, że pandemia nie wpłynęła na ich życie zawodowe i nie zamierzają zmieniać pracy. 10% deklaruje chęć odejścia z rynku pracy. Z czego 6,3% rozważa odejście z zawodu, a 3,8% migrację, za to aż 18% chce zmienić miejsce zatrudnienia.
Ponadto, z badania wynika, że niemała grupa lekarzy stwierdziła, że stan pandemii oraz praca z chorymi na COVID-19 negatywnie wpłynęły na ich kondycję psychiczną. Z drugiej strony, 43% spośród ankietowanych lekarzy odpowiedziało, że nie odczuwają oni negatywnych skutków pandemii na ich kondycję emocjonalną. Przyznają natomiast, że 27% z nich w czasie trwania pandemii doświadczyło wrogiego nastawienia społecznego. Przejawiającego się obelżywymi wyzwiskami czy niszczeniem mienia.
Psychika medyka a profilaktyka
Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie z myślą o pracownikach medycznych nawiązała szeroką współpracę z psychoterapeutami. Wprowadzone zostały cotygodniowe spotkania psychoterapeutyczne. Odbywają się one w formie zarówno telefonicznej, jak i stacjonarnej, z których mogą skorzystać lekarze będący członkami stołecznej Izby Lekarskiej. Specjalną infolinię uruchomił także Państwowy Zakład Ubezpieczeń PZU Życie. Badania pokazują jednak, że są to niewystarczające narzędzia przeznaczone na wsparcie zdrowia psychicznego lekarzy i większość rozważa organizowana we własnym zakresie wizytę u psychologa [3].
Nad tematem psychicznego zdrowia medyków pochylono się także w Chinach. Zaobserwowano tam już na początku pandemii narastające problemy psychospołeczne wśród personelu medycznego. U ponad połowy respondentów zaobserwowano objawy depresji. Podobny odsetek badanych zgłosił objawy lęku, u 34% wystąpiła bezsenność, a aż 70% cierpiało z powodu permanentnego stresu psychicznego [2].
Niepokój natury psychicznej, na który narażeni są medycy, związany jest z trudnościami zapewnienia bezpieczeństwa w pracy. Na początku pandemii były to rozbieżności na temat zapobiegania rozprzestrzeniania się wirusa. Ponadto, mała ilość ochronnego sprzętu medycznego, w późniejszym okresie trwania pandemii dołączyło długotrwałe obciążenie pracą oraz brak odpoczynku.
Potencjał zdrowia psychicznego
Badania przeprowadzone zarówno w Polsce, jak i Chinach pokazują, że pracownicy służby zdrowia zgłaszają coraz częściej objawy depresji, lęku, bezsenności i niepokoju. Od początku pandemii był to niedoceniony i niezrozumiały element nowej rzeczywistości. Nie doceniano potencjału zdrowia psychicznego i jego oddziaływania na sposób myślenia, odczuwania i działania medyków. W dalszym ciągu występują braki w kształceniu medyków w zakresie metod radzenia sobie ze stresem związanym z pracą pod presją czasu oraz w dużym zmęczeniu fizycznym jak i psychicznym. Temat równowagi psychicznej nie może być bagatelizowany, wręcz przeciwnie, powinien być podniesiony do rangi równej zdrowiu fizycznemu. Pociągając tym samym za sobą odpowiednie programy profilaktyki i leczenia
Autor: Klaudia Gutowska
Literatura:
1. Berwick DM. Moral choices for today’s physician. JAMA. 2020;323(17):1708-1709. doi:10.1001/jama.2020.2984
2. Mental Health and Psychosocial Problems of Medical Health Workers during the COVID-19 Epidemic in China Wen-rui Zhang, Kun Wang, Lu Yin, Wen-feng Zhao, Qing Xue, Mao Peng, Bao-quan Min, Qing Tian, Hai-xia Leng, Jia-lin Du, Hong Chang, Yuan Yang, Wei Li, Fang-fang Shangguan, Tian-yi Yan, Hui-qing Dong, Ying Han, Yu-ping Wang, Fiammetta Cosci, Hong-xing Wang Psychother Psychosom. 2020 Apr 9 : 1–9. Published online 2020 Apr 9. doi: 10.1159/000507639
3. https://pulsmedycyny.pl/raport-po-pandemii-15-proc-lekarzy-zamierza-odejsc-z-rynku-pracy-1006274
