Czy zatem procedura przyjęcia pacjenta do szpitala psychiatrycznego bez jego zgody jest możliwa? Zgodnie z treścią ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 685) – tak, przy czym należy postępować zgodnie z procedurą opisaną w przytoczonej ustawie, opisaną w poniższym artykule.
Kiedy możemy przyjąć do szpitala pacjenta bez jego zgody?
Procedura przyjęcia pacjenta do szpitala psychiatrycznego bez jego zgody dotyczy dwóch przypadków. Pierwszy przypadek odnosi się do osoby chorej psychicznie, której dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że z powodu tej choroby zagraża bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób. Chodzi zatem o pacjenta, który został już zdiagnozowany jako osoba chora psychicznie i której dotychczasowe zachowanie daje podstawy do uzasadnionych obaw, że z powodu tej choroby stanowi ona zagrożenie dla własnego życia albo dla życia lub zdrowia innych osób. Drugi przypadek, to osoba, której dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że z powodu zaburzeń psychicznych zagraża bezpośrednio swojemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób, a zachodzą wątpliwości, czy jest ona chora psychicznie. Druga sytuacja zatem odnosi się do pacjenta, który nie jest zdiagnozowany jako osoba chora psychicznie i której hospitalizacja ma na celu wyjaśnienie, czy występujące u niej zaburzenia mogą być zdiagnozowane jako choroba psychiczna. W tym ostatnim przypadku, hospitalizacja nie może przekroczyć 10 dni.
Czytaj również: Komunikacja z pacjentem – współodpowiedzialność
Procedura przyjęcia
W obydwu przypadkach procedura przyjęcia do szpitala jest tożsama, a mianowicie, decyzję o przyjęciu do szpitala podejmuje lekarz wyznaczony do tej czynności po uprzednim osobistym zbadaniu pacjenta. Ponadto lekarz ten w miarę możliwości powinien zasięgnąć opinii innego (drugiego) lekarza psychiatry bądź psychologa. Lekarz powinien wyjaśnić pacjentowi przyczynę przyjęcia do szpitala bez jego zgody oraz poinformować go o jego prawach, co powinno zostać odnotowane w dokumentacji medycznej. Wynik konsultacji z innym lekarzem bądź psychologiem również podlega odnotowaniu w dokumentacji. Następnie, w ciągu 48 godzin od chwili przyjęcia omawianego pacjenta do placówki, przyjęcie to powinno zostać zatwierdzone przez ordynatora (lekarza kierującego oddziałem), zaś w ciągu 72 godzin od chwili przyjęcia kierownik szpitala powinien zawiadomić sąd opiekuńczy o przyjęciu pacjenta bez jego zgody. Właściwy do zawiadomienia jest sąd opiekuńczy miejsca siedziby szpitala. Wykonanie zatwierdzenia przez ordynatora, a także zawiadomienie sądu opiekuńczego także odnotowuje się w dokumentacji medycznej. Należy pamiętać, że dokumentacja ta może w przyszłości stanowić dowód w sprawie, a zatem to w interesie szpitala leży, aby dokumentacja była prowadzona rzetelnie i aby znalazły się w niej wymagane prawem informacje.
Czytaj również: Teleporady w opinii pacjentów i lekarzy
Rola sądu opiekuńczego w przyjęciu do szpitala pacjenta bez jego zgody
Kolejny krok przewidziany procedurą należy już nie do szpitala, ale do sądu opiekuńczego, który na podstawie omówionego zawiadomienia przez kierownika szpitala o dokonaniu przyjęcia pacjenta bez jego zgody, wszczyna w trybie art. 25 ustawy z 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego postępowanie, które ma na celu kontrolę legalności przyjęcia i przebywania w szpitalu osoby z zaburzeniami psychicznymi, która nie wyraziła na to zgody. Kontrola ta dotyczy zarówno sposobu postępowania (m.in. art. 23 ust. 2-5), jak i przesłanek materialnoprawnych sprecyzowanych w ust. 1 art. 23. Sąd będzie zatem badał, czy hospitalizowany pacjent faktycznie kwalifikował się jako jeden z przypadków określonych na wstępie oraz to, czy zachowana została ustawowa procedura. Jeżeli sąd opiekuńczy wyda postanowienie o braku podstaw do przyjęcia, szpital psychiatryczny jest obowiązany wypisać pacjenta niezwłocznie po doręczeniu mu postanowienia sądu. Osoba taka może następnie dochodzić roszczeń odszkodowawczych wskazując na bezprawność przeprowadzonej hospitalizacji. Warto pamiętać, że postanowienie wydane w postępowaniu przed sądem opiekuńczym, przewidzianym w art. 46 ustawy z 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego i wszczynanym z urzędu w wyniku zawiadomienia dokonanego przez szpital psychiatryczny w wykonaniu obowiązku ustanowionego w art. 23 ust. 4 tej ustawy wiąże sąd orzekający w sprawie o ochronę dóbr osobistych osoby przyjętej do szpitala w tym trybie.
Reasumując, przyjęcie pacjenta bez jego zgody do szpitala psychiatrycznego powinno stanowić wyjątek od ogólnej reguły, która zakłada wykonywania świadczeń medycznych wyłącznie za zgodą pacjenta. Są to szczególne przypadki, które z uwagi na dobro pacjenta, zakładają, że możliwym jest wykonania świadczenia pomimo braku zgody czy też sprzeciwu. Z uwagi na wyjątkowość takiej sytuacji koniecznym jest przestrzeganie omówionej procedury, co następnie jest kontrolowane przez sąd opiekuńczy.
r. pr Karolina Zdun
Bibliografia:
- Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 685);
- Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4.08.2020 r., IV CSK 51/20, LEX nr 3063048.
- Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 18.02.2015 r., I ACa 1681/14, LEX nr 1668609.
¹ Postanowienie SN z 4.08.2020 r., IV CSK 51/20, LEX nr 3063048.
² Wyrok SA w Krakowie z 18.02.2015 r., I ACa 1681/14, LEX nr 1668609.
³ Wyrok SN z 9.07.2015 r., I CSK 524/14, LEX nr 1802573.
