Prawo sprzeciwu – geneza
Prawo sprzeciwu wobec orzeczenia lub opinii lekarza po raz pierwszy zostało przedstawione w poselskim projekcie ustawy o ochronie indywidualnych i zbiorowych praw pacjenta oraz o Rzeczniku Praw Pacjenta.
Pierwotna konstrukcja prawna instytucji sprzeciwu różniła się od aktualnie obowiązującego uregulowania zawartego w art. 31 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (dalej u.p.p.), gdyż przewidywała wniesienie sprzeciwu w razie nieaprobowania przez pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego rozpoznania dokonanego przez lekarza orzekającego o stanie zdrowia, a sprzeciw miał dotyczyć jedynie orzeczeń wydawanych przez lekarza. Obecnie funkcjonujące rozwiązanie pozwala rozszerzyć to uprawnienie i sprzeciw można wnieść zarówno wobec orzeczenia, jak i opinii lekarza, o których mowa w art. 2 ust. 1 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty (dalej: u.z.l.).
Duży wpływ na powstanie prawa do sprzeciwu miał wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Tysiąc przeciwko Polsce, w którym Trybunał orzekł, że Polska naruszyła prawo wynikające z art. 8 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, a w polskim prawodawstwie nie istnieje skuteczny środek odwoławczy od decyzji lekarzy (w powołanej sprawie decyzja lekarza dotyczyła sytuacji legalnego przerywania ciąży).
Czytaj również: Odpowiedzialność cywilna lekarza
Prawo sprzeciwu
Wprowadzona do polskiego porządku prawnego instytucja sprzeciwu przysługuje każdemu pacjentowi bez względu na przedmiot opinii lub orzeczenia lekarza. Stanowi ona narzędzie podobne do środka odwoławczego lub „mechanizmu skargowego”, z którego może skorzystać pacjent w razie ewentualnych wątpliwości lub wręcz dezaprobaty związanej z orzeczeniem lekarskim (lub opinią).
Zgodnie z powołanym wcześniej art. 2 ust. 1 u.z.l. istotą wykonywania zawodu lekarza jest nie tylko udzielanie świadczeń zdrowotnych, ale także wydawanie opinii i orzeczeń lekarskich, które stanowią zgodnie z § 2 ust. 4 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 6 kwietnia 2020 r. w sprawie rodzajów, zakresu i wzorów dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania dokumentację medyczną przeznaczoną dla pacjenta. Dokumentacja ta powinna być, co do zasady, prowadzona w formie elektronicznej, a przepisy rozporządzenia nie przewidują papierowej formy opinii lub orzeczenia lekarskiego.
Wątpliwości mogą pojawić się w zakresie kwalifikacji danego działania lekarza jako wydanie opinii lub orzeczenia, albowiem nie każda wypowiedź lekarza może być uznana za opinię lub orzeczenie, a ustawodawca nie zdefiniował tych pojęć. Z kolei rozporządzenie odróżnia opinie i orzeczenia od zaświadczeń lekarskich, jednak i w tym przypadku nie można przesądzić, iż wniesienie sprzeciwu wobec zaświadczenia jest niemożliwe, albowiem wydanie zaświadczenia może być poprzedzone przeprowadzeniem badania kwalifikacyjnego dotyczącego stanu zdrowia i choroby, a taką czynność należy zakwalifikować jako wydanie orzeczenia lekarskiego.
Działalność orzeczniczą lekarzy przewidują przepisy szczególne, np.: orzeczenie o stopniu niepełnosprawności w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, lub orzeczenie o trwałym nieodwracalnym ustaniu czynności mózgu, wydane na podstawie art. 9 ust. 4 ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów.
Z kolei przykładem opinii może być opinia biegłego lekarza wydana w postępowaniu cywilnym (art. 278 § 1 k.p.c.).
Czytaj również: Procedura przyjęcia pacjenta do szpitala psychiatrycznego bez jego zgody
Wpływ na prawa lub obowiązki pacjenta
Jedną z przesłanek umożliwiających skorzystanie z prawa sprzeciwu jest wpływ opinii lub orzeczenia na prawa lub obowiązki pacjenta. Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 4 u.p.p. pacjentem jest osoba zwracająca się o udzielenie świadczeń zdrowotnych lub korzystająca ze świadczeń zdrowotnych udzielanych przez podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych lub osobę wykonującą zawód medyczny. Natomiast świadczenie zdrowotne to działanie służące zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu lub poprawie zdrowia oraz inne działania medyczne wynikające z procesu leczenia lub przepisów odrębnych regulujących zasady ich wykonywania (art. 2 ust. 1 pkt 10 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej, dalej: u.d.l.).
Orzeczenie wydane przez lekarza nie zawsze ma wpływ na prawa lub obowiązki pacjenta. Przykładem jest orzeczenie lekarza wydane w następstwie badania pracownika podlegającego ocenie czy jest on zdolny do pracy na określonym stanowisku. Orzeczenie to nie jest wydawane w procesie leczenia, a jedynie stwierdza pewien stan faktyczny (tj. zdolność do wykonywania pracy na danym stanowisku).
Czytaj również: Warunki odpowiedzialności za błąd w sztuce lekarskiej na gruncie prawa karnego
Uzasadnienie sprzeciwu
Zgodnie z art. 31 ust. 3 u.p.p. sprzeciw wymaga uzasadnienia, w tym wskazania przepisu prawa, z którego wynikają prawa lub obowiązki, na które wpływ ma wydane orzeczenie lub opinia lekarza. Elementy sprzeciwu, w tym uzasadnienia, nie zostały enumeratywnie wymienione w ustawie, ale w doktrynie przyjmuje się, że aby można było obiektywnie ocenić zarzuty pacjenta, należy oznaczyć wnoszącego sprzeciw, przedstawić stan faktyczny, wyjaśnić na czym polega nieprawidłowość opinii lub orzeczenia lekarza oraz załączyć kopię przedmiotowej opinii lub orzeczenia.
Podmiot wnoszący sprzeciw
Sprzeciw może być wniesiony przez pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego. W razie braku pełnej zdolności do czynności prawnych pacjenta sprzeciw składa jego przedstawiciel ustawowy, czyli osoba umocowana do działania w jego imieniu na podstawie ustawy (art. 96 k.c.). Umocowanie to może wynikać z przepisu prawa bądź powstać na mocy decyzji odpowiedniego organu państwa.
Termin do wniesienia sprzeciwu
Sprzeciw wnosi się w terminie 30 dni od dnia wydania opinii albo orzeczenia przez lekarza. Skierowanie sprzeciwu po upływie tego terminu będzie związało się z koniecznością jego zwrotu, a terminu tego nie można przywrócić, nawet jeżeli wnoszący uprawdopodobni, że jego uchybienie nastąpiło bez winy pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego.
Podsumowanie – prawo sprzeciwu
Podstawą funkcją, jaką spełnia prawo do sprzeciwu, jest możliwość zaskarżenia opinii albo orzeczenia lekarza. Jednakże prawo to nie stanowi rozwiązania na wszystkie spory pomiędzy pacjentami a lekarzami. Dodatkowo, jeżeli odrębne przepisy przewidują środki odwoławcze w odniesieniu do opinii lub orzeczenia, wówczas sprzeciw nie przysługuje (art. 31 ust. 9 u.p.p.). Niemniej jednak istnienie tego prawa umożliwia zakwestionowanie opinii lub orzeczenia lekarza, w przypadku gdy pacjent się z nimi nie zgadza. Ponadto, przyznanie pacjentowi prawa sprzeciwu stanowi realizację wyroku Trybunału Praw Człowieka (skarga nr 5410/03), który stwierdził, że brak procedury odwoławczej od opinii lekarskiej może stanowić niedozwoloną ingerencję w sferę życia prywatnego jednostki.
pr. Danuta Jędryka
Źródła:
- Poselskim projekt ustawy o ochronie indywidualnych i zbiorowych praw pacjenta oraz o Rzeczniku Praw Pacjenta, Druk nr 283, VI kadencja Sejmu
- Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta
- Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty
- Ustawa o działalności leczniczej
- Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 20 marca 2007 r. w sprawie Alicja Tysiąc przeciwko Polsce, skarga nr. 5410/03
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 kwietnia 2020 r. w sprawie rodzajów, zakresu i wzorów dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania
- Druk nr 283, VI kadencja Sejmu
- Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, Dz. U. z 2020 r. poz. 849
- Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, Dz. U. 2021 r. poz. 790
- Wyrok EuropejskiegoTrybunału Praw Człowieka z 20 marca 2007 r. w sprawie Alicja Tysiąc przeciwko Polsce, skarga nr. 5410/03
