Z obowiązkiem lekarza najczęściej koreluje bowiem dane prawo pacjenta. Warto wskazać, że już samo naruszenie prawa pacjenta może skutkować odpowiedzialnością także cywilną – nawet w sytuacji braku szkody. Zgodnie bowiem z art. 4 ustawy o prawach pacjenta: w razie zawinionego naruszenia praw pacjenta sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 Kodeksu cywilnego. Z uwagi na to, że zapisy KEL odnośnie poszanowania praw pacjenta są dość szczegółowe, w niniejszym opracowaniu zostaną opisane tylko niektóre zagadnienia.
Poszanowanie praw pacjenta, a traktowanie przez lekarzy
Poszanowanie praw pacjenta rozpoczyna zapis dotyczący tego, że lekarz powinien życzliwie i kulturalnie traktować pacjentów, szanując ich godność osobistą, prawo do intymności i prywatności. Co więcej, relacje między pacjentem, a lekarzem powinny opierać się na ich wzajemnym zaufaniu; dlatego pacjent powinien mieć prawo do wyboru lekarza. Prawo pacjenta do intymności i prywatności przewiduje także art. 20 ustawy o prawach pacjenta.
Czytaj również: Klauzula sumienia – kiedy lekarz może się na nią powołać?
Poszanowanie praw pacjenta, a KEL
Kolejne zapisy KEL odnoszą się de facto do świadomej zgody pacjenta na proponowane mu leczenie. Obowiązkiem lekarza jest respektowanie prawa pacjenta do świadomego udziału w podejmowaniu decyzji dotyczących jego zdrowia, zaś informacja udzielona pacjentowi powinna być sformułowana w sposób dla niego zrozumiały. Oznacza to, że lekarz musi dostosować sposób wypowiedzi do właściwości indywidualnych konkretnego pacjenta. Lekarz nie powinien posługiwać się wyłącznie terminami medycznymi, które dla większości osób, będą niezrozumiałe, a powinien w taki sposób wytłumaczyć procedury medyczne, które chce zastosować, aby pacjent w pełni zrozumiał jakie leczenie jest mu proponowane. Ponadto, lekarz powinien poinformować pacjenta o stopniu ewentualnego ryzyka zabiegów diagnostycznych i leczniczych i spodziewanych korzyściach związanych z wykonywaniem tych zabiegów, a także o możliwościach zastosowania innego postępowania medycznego. Obowiązek lekarza koreluje zatem z prawem pacjenta do informacji oraz prawem do wyrażenia świadomej zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych oraz możliwości zgłoszenia sprzeciwu, które szczegółowo opisuje ustawa o prawach pacjenta. Lekarz powinien poinformować pacjenta o tym, jakie powikłania wiążą się z proponowanym leczeniem oraz jak ocenia jego skuteczność. Lekarz powinien przedstawić także pacjentowi możliwe inne formy leczenia, przy czym lekarz nie jest związany wyborem pacjenta i może nie podjąć się leczenia innego niż zaproponowane.
Czytaj również: Lekarz, jako świadek w sądowych sprawach cywilnych
Przekazywanie informacji o stanie zdrowia pacjenta
W dalszej części czytamy, że lekarz może nie informować pacjenta o stanie jego zdrowia bądź o leczeniu, jeśli pacjent wyraża takie życzenie. Informowanie rodziny lub innych osób powinno być uzgodnione z chorym, zaś w przypadku chorego nieprzytomnego lekarz może udzielić dla dobra chorego, niezbędnych informacji osobie, co do której jest przekonany, że działa ona w interesie chorego. W tej ostatniej sytuacji to zatem w gestii lekarza pozostaje ocena jakie informacje przekazać oraz komu, przy czym musi się kierować dobrem chorego. W przypadku pacjenta niepełnoletniego lekarz ma obowiązek informowania jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego.
Zapisy KEL przewidują także wytyczne dotyczące informowania pacjenta o niepomyślnej prognozie, co często bywa bardzo trudne. Lekarz ma obowiązek poinformować o niej z taktem i ostrożnością, przy czym zasadą jest, że taka informacja powinna pacjentowi zostać przekazana. Wyjątkowo, wiadomość o rozpoznaniu i złym rokowaniu może nie zostać choremu przekazana, wyłącznie wtedy jeśli lekarz jest głęboko przekonany, iż jej ujawnienie spowoduje bardzo poważne cierpienie chorego lub inne niekorzystne dla zdrowia następstwa. To lekarz musi zatem ocenić daną sytuację, przy czym powinien kierować się dobrem chorego. Jednak nawet w sytuacji gdy lekarz będzie przekonany, że nie powinien ujawniać złych rokowań, taka informacja musi zostać przekazana, jeżeli pacjent sobie tego życzy. Ustawa zawiera zwrot „na wyraźne żądanie”, a zatem chodzi o sytuację jednoznaczną, nie budzącą wątpliwości.
Czytaj również: Odpowiedzialność cywilna lekarza
Poszanowanie praw pacjenta, a poważna pomyłka lekarza
Dalsze zapisy dotyczą m.in. ciągłości leczenia, prawa pacjenta do konsultacji z innym specjalistą, czy przyznania się do popełnionej pomyłki. Ta ostatnia kwestia może budzić pewne kontrowersje, gdyż zapis Kodeksu przewiduje, że w przypadku popełnienia przez lekarza poważnej pomyłki lub wystąpienia nieprzewidzianych powikłań w trakcie leczenia, lekarz powinien poinformować o tym chorego oraz podjąć działania dla naprawy ich następstw. A zatem znowu pojawia się kwestia niedookreślona, gdyż zapisy KEL nie wyjaśniają co należy traktować za poważną pomyłkę. W każdym razie, od lekarza oczekiwać należy, że swoją pracę będzie wykonywał nie tylko zgodnie z aktualną wiedzą medyczną, ale także z poszanowaniem praw pacjentów, zaś zapisy KEL mogą w pewnych sytuacjach pomóc w rozumieniu przepisów ustawowych, gdyż stanowią ich doprecyzowanie.
r. pr. Karolina Zdun
Bibliografia:
- Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 790);
- Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzecznik Praw Pacjenta (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 849 z późn. zm.);
- Obwieszczenie Nr 1/04/IV Prezesa Naczelnej Rady Lekarskiej z dnia 2 stycznia 2004 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu uchwały w sprawie Kodeksu Etyki Lekarskiej
