Szkodliwy wpływ spożywania napojów alkoholowych na zdrowie jest znany od lat. Co niezwykle ważne, etanol odbija się negatywnie również na stanie mózgu i zdolnościach poznawczych. W jakich okresach życia picie alkoholu działa najsilniej?
Jak picie alkoholu wpływa na mózg?
Picie alkoholu stanowi czynnik ryzyka wielu dolegliwości zarówno tych psychicznych, jak i fizycznych. Między innymi dotyczy chorób układu krążenia, wątroby czy zwiększonej zapadalności na nowotwory. WHO wskazuje, że przez szkodliwe spożywanie alkoholu 3 miliony osób rocznie traci życie. W grupie wiekowej 20-39 aż 13,5% zgonów ma związek z alkoholem.
Zdrowie mózgu jest jednym z najważniejszych czynników decydujących o jakości życia – ważnym modyfikowalnym czynnikiem ryzyka zaburzeń neurologicznych jest spożywanie alkoholu. Picie dużych ilości napojów alkoholowych może powodować zespół Korsakowa – charakteryzuje się on silnymi zaburzeniami zapamiętywania i przywoływania nowych informacji. Wiąże się on z niedoborem tiaminy. Wraz z zespołem Korsakowa może występować także encefalopatia Wernickiego. Picie alkoholu w umiarkowanej ilości również nie jest bezpieczne. Według części danych może powodować zmniejszenie całkowitej objętości mózgu, zwiększenie wielkości komór, atrofię istoty szarej oraz zmniejszenie gęstości części czołowej i ciemieniowej istoty szarej. Częścią mózgu szczególnie wrażliwą na wpływ etanolu jest hipokamp.
3 okresy szczególnego narażenia
W artykule „Lifetime perspective on alcohol and brain health” badacze z Australii i Wielkiej Brytanii wskazują na 3 okresy życia w trakcie których mózg jest szczególnie narażony na szkodliwe działanie alkoholu – jest to okres prenatalny, późny okres dojrzewania (15-19 lat) oraz wiek starszy (powyżej 65 roku życia).
Mimo kampanii społecznych dotyczących negatywnego działania etanolu na nienarodzone dziecko, w dalszym ciągu aż 15% kobiet w Polsce przyznaje się do spożywania alkoholu w czasie ciąży. Jednym z możliwych powikłań jest FASD – Spektrum Płodowych Zaburzeń Alkoholowych. Charakteryzuje się ono między innymi uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego, opóźnieniem rozwoju psychicznego i fizycznego oraz upośledzeniem umysłowym. W najcięższych przypadkach u dziecka może wystąpić Płodowy Zespół Alkoholowy (FAS) – jego konsekwencjami są zaburzenia wzrostu czy dysmorfie twarzy. Należy mieć na uwadze, że nawet spożywanie niewielkich ilości alkoholu odbija się negatywnie na rozwoju psychologicznym i behawioralnym dziecka.
Okres dojrzewania to dla niemałej części nastolatków czas alkoholowych imprez – wg statystyk ponad 20% Europejczyków w wieku 15-19 lat sporadycznie upija się. W Polsce w 2018 roku epizod upicia się w miesiącu poprzedzającym badanie zgłosiło aż 44% uczniów szkół średnich. Spożywanie dużych ilości alkoholu w tym wieku powoduje zmniejszenie objętości mózgu, zahamowanie rozwoju istoty białej oraz osłabienie funkcji poznawczych.
Picie alkoholu w wieku starszym to jeden z najsilniejszych czynników ryzyka demencji. Już umiarkowane ilości etanolu powodują zmniejszenie objętości mózgu. Do picia alkoholu w nadmiarze przyznaje się kilkanaście procent seniorów w Polsce i USA.
Picie alkoholu a polityka antyalkoholowa
Według danych Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych spożycie alkoholu w naszym kraju rośnie – w 2001 roku wynosiło 6,93 litra czystego etanolu na osobę. W 2019 roku wzrosło do wartości 9,78 litra. Sytuację pogorszyła w 2020 roku pandemia koronawirusa, stanowiąca dla wielu osób silny czynnik stresowy. W przeprowadzonych w pierwszej połowie 2020 roku badaniach ponad 40% polskich lekarzy poddanych izolacji lub kwarantannie spożywało alkohol powyżej 4 dni w tygodniu. Głównym motywem „sięgnięcia po kieliszek” były lęk i poczucie beznadziei. Optymizmem nie napawa również widmo nadchodzącego kryzysu ekonomicznego. Zauważa się, że częstą konsekwencją tego rodzaju sytuacji jest wzrost spożycia alkoholu.
W obliczu tych faktów warto zastanowić się, czy nie potrzeba nowej, bardziej skutecznej polityki antyalkoholowej. Mewton i wsp. sugerują zwrócenie większej uwagi na edukację w kwestii zagrożeń dla zdrowia mózgu. Problematyką polityki antyalkoholowej zajmuje się w Polsce między innymi Zespół Parlamentarny ds. Rozwiązywania Problemów Uzależnień.
Źródła:
- https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/alcohol (dostęp 14.12.2020)
- Topiwala Anya, Allan Charlotte L, Valkanova Vyara, Zsoldos Enikő, Filippini Nicola, Sexton Claire et al. Moderate alcohol consumption as risk factor for adverse brain outcomes and cognitive decline: longitudinal cohort study BMJ 2017; 357
- Mewton Louise, Lees Briana, Rao Rahul Tony. Lifetime perspective on alcohol and brain health BMJ 2020; 371
- Grabowska M., Gwiazda M., Raport „Młodzież 2018”, Warszawa 2019
- Silczuk A. Threatening increase in alcohol consumption in physicians quarantined due to coronavirus outbreak in Poland: the ALCOVID survey. J Public Health (Oxf). 2020 Aug 18;42(3):461-465.
