Otyłość – epidemia XXI wieku

Otyłość jest stanem charakteryzującym się zwiększeniem masy ciała poprzez wzrost tkanki tłuszczowej. Do jej rozpoznania używamy wskaźnika masy ciała BMI (body mass index). Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) u osób dorosłych otyłość rozpoznajemy, gdy wartości BMI (masa ciała w kg przez wzrost w metrach do kwadratu) wynosi co najmniej 30 kg/m2.

Otyłość – epidemiologia i patogeneza

W ostatnich latach rozpowszechnienie otyłości przyjęło skalę epidemii. Choroba ta dotyka osoby w każdym wieku, zarówno w krajach rozwiniętych, jak i rozwijających się. Zmaga się z nią około 800 mln osób na świecie i liczba ta stale rośnie. Nadmierną masę ciała ma połowa Polaków, a co czwarty choruje na otyłość. Narodowy Fundusz Zdrowia szacuje, że za kilka lat liczba otyłych Polaków zwiększy się do 30%. Otyłość jest obecnie jednym z głównych problemów zdrowia publicznego ze względu na skutki zdrowotne, zasięg i gwałtowne narastanie.

Przyczyną nadwagi i otyłości jest zachwianie bilansu energetycznego spowodowane przyjmowaniem w formie pokarmów i napojów większej ilości kalorii, niż zużywane jest przez organizm. Sprzyjają temu czynniki środowiskowe (m.in. dieta i aktywność fizyczna), czynniki genetyczne, społeczne oraz stan hormonalny organizmu. Otyłość może być związana z zaburzeniami w neurohormonalnej regulacji spożycia pokarmów. W przebiegu otyłości dochodzi do zwiększonego wydzielania hormonu głodu – greliny oraz zmniejszenia wydzielania poposiłkowego hormonu sytości – GLP1. Istotny wpływ na zachowania żywieniowe mają czynniki społeczno-kulturowe. W przypadku małych dzieci zachowania te zależą od nawyków żywieniowych rodziców.

Genetyczne uwarunkowania otyłości są bardzo złożone. Zidentyfikowano wiele genów, które mogą odgrywać istotną rolę w rozwoju otyłości. Za jednogenowe uwarunkowanie otyłości odpowiadają mutacje w konkretnych genach takich jak lektyna, 4. receptor melanokortyny oraz genów kodujących kolejne białka szlaku melanokortynowego. Otyłość będąca składową zespołu genetycznego jest relatywnie rzadka i obejmuje współwystępowanie otyłości z kompleksem innych zaburzeń, np. niepełnosprawności intelektualnej, zaburzeń narządowych, cech dymorficznych. Otyłość uwarunkowana wielogenowo jest związana z polimorfizmem wielu genów i jest najsłabiej poznana.

Czytaj również: Leczenie otyłości w czasie i po pandemii

Otyłość – powikłania

Otyłość jest chorobą, od której zaczynają się liczne problemy zdrowotne. Nie ma innej choroby, która powodowałaby tyle wtórnych schorzeń. Otyłość wiąże się ze zwiększonym ryzykiem nadciśnienia tętniczego, cukrzycy, zaburzeń lipidowych, miażdżycy. Ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 u kobiet z BMI powyżej 35 wzrasta 90-krotnie, a ryzyko nadciśnienia tętniczego około 8-krotnie. Innymi powikłaniami otyłości są przewlekła niewydolność nerek, niealkoholowe stłuszczenie wątroby, choroba zwyrodnieniowa stawów. Wiemy o tym, że otyłość jest także jednym z niezależnych czynników kancerogennych. Może sprzyjać rozwojowi raka jelita grubego, piersi, trzustki, przełyku i pęcherzyka żółciowego. Znacznie zwiększa także ryzyko ciężkiego przebiegu COVID-19 i hospitalizacji w wyniku zakażenia SARS-CoV-2.

Czytaj również: Kongres „Zdrowie Polaków 2021” – raport z wydarzenia

Otyłość – leczenie i nowoczesne terapie

Ścieżka leczenia pacjenta z otyłością jest skomplikowana. Najczęściej ze względu na liczne powikłania otyłości, chory trafia na początku do poradni diabetologicznej. Diabetolog zwykle stwierdza współistniejące nadciśnienie tętnicze i kieruje pacjenta do poradni hipertensjologicznej. W momencie podejrzenia choroby nerek pacjent jest kierowany do poradni nefrologicznej, a w przypadku owrzodzeń na podudziach konieczne jest udanie się do poradni chirurgicznej. Tymczasem najlepsze efekty terapeutyczne przyniosłaby kompleksowość postępowania i wielodyscyplinarna opieka nad chorym. Przykładem ośrodka zajmującego się chorymi z otyłością w sposób interdyscyplinarny jest Warszawskie Centrum Kompleksowego Leczenia Otyłości i Chirurgii Bariatrycznej Szpitala Czerniakowskiego. W tym miejscu pacjenci mogą liczyć na wsparcie specjalistów, dietetyka i psychologa. Takich miejsc powinno być zdecydowanie więcej.

Farmakoterapia jest częścią kompleksowej opieki nad otyłym pacjentem. Należy ją wdrożyć zawsze wtedy, gdy potencjalne korzyści przewyższają ryzyko związane z długoterminowym leczeniem. Korzyści zdrowotne przynosi tylko długotrwałe stosowanie farmakoterapii. W Unii Europejskiej aktualnie są zarejestrowane 3 leki w leczeniu otyłości. Należą do nich chlorowodorek naltreksonu i chlorowodorku bupropionu, analogi GLP-1 oraz orlistat. W Polsce są dostępne 2 spośród tych leków: orlistat oraz chlorowodorek naltreksonu i chlorowodorek bupropionu.

Leki dostępne w Polsce

Analogi naturalnego hormonu jelitowego GLP-1 stosowane w terapii cukrzycy typu 2 wpływają także na redukcję masy ciała. Przykładem leków z tej grupy są liraglutyd – lek zarejestrowany w Europie oraz semaglutyd – lek dopuszczony do obrotu w Stanach Zjednoczonych. Oprócz redukcji masy ciała poprawiają parametry gospodarki lipidowej oraz zmniejszają ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Niektórzy pacjenci chudną około 30 kg w ciągu jednego roku stosowania analogów GLP-1.

Wskazaniem do zastosowania farmakoterapii jest otyłość lub nadwaga (BMI >25kg/m2) ze współistniejącą co najmniej 1 chorobą będącą powikłaniem otyłości, u którego, stosując leczenie niefarmakologiczne, nie osiągnięto celu terapeutycznego.

Korzyści farmakoekonomiczne dla systemu ochrony zdrowia wynikające ze stosowania nowych terapii są bardzo duże. Dostępność do nowoczesnych terapii cukrzycy i chorób współistniejących, np. otyłości powinna być zwiększona dla większej grupy chorych. Często ograniczeniem jest fakt, że pacjent musi mieć poważne stadium choroby, żeby otrzymać innowacyjne leczenie.

Czytaj również: Rak jelita grubego u mężczyzn – kompleksowa diagnostyka i leczenie

Otyłość – profilaktyka

Otyłość to choroba, w której leczenie powikłań jest bardziej powszechne niż leczenie przyczynowe. Musimy zwiększać świadomość społeczną dotyczącą otyłości i jej powikłań. Okazuje się, że spadek masy ciała oraz aktywność fizyczna mogą zmniejszyć liczbę zachorowań na nowotwory w przebiegu otyłości w znaczący sposób. Kampanie społeczne takie jak „Porozmawiajmy szczerze o otyłości”, „Nie serwuj sobie choroby!” czy „Jedz ostrożnie!” nakłaniają do zmiany stylu życia i diety. Wydaje się jednak, że ich wpływ na poprawę sytuacji epidemiologicznej otyłości jest niewystarczający. Stąd też, tak ważne są działania systemowe, obejmujące oprócz edukacji także stymulowanie aktywności fizycznej, regulacje reklam, poprawę dostępności i składu produktów oraz regulacji dotyczących produktów spożywczych i napojów, które mogą być obecne w szkołach,

Piśmiennictwo: