Nowotwory złośliwe są drugą pod względem liczebności (tuż za chorobami układu sercowo-naczyniowego) przyczyną zgonów Polaków. Najczęściej występujące nowotwory wśród kobiet to rak piersi, jelita grubego oraz płuca. U mężczyzn najczęściej występują rak płuca, gruczołu krokowego, jelita grubego oraz pęcherza moczowego. Diagnostyka i leczenie nowotworów, które są stale udoskonalane, wpływają na poprawę przeżywalności pacjentów. Ze względu na zwiększenie długości życia, coraz większym problemem stają się skutki uboczne terapii przeciwnowotworowych.
Leczenie onkologiczne – możliwe powikłania
Do możliwych powikłań leczenia onkologicznego należą: zaburzenia odczuwania smaku i zapachu, suchość i ból jamy ustnej, nudności i wymioty, pogorszenie funkcji wątroby i nerek, wtórne nowotwory oraz niepłodność. Ryzyko uszkodzenia układu rozrodczego jest jednym z najbardziej dotkliwych skutków ubocznych terapii przeciwnowotworowej. Niepłodność niesie za sobą liczne konsekwencje biologiczne i psychiczne.
Czytaj również: Onkologia kliniczna – w Polsce nowoczesne terapie poza zasięgiem chorych
Oncofertility – czyli onkologia i medycyna rozrodu w jednym
Oncofertility to gałąź medycyny, która łączy onkologię i medycynę rozrodu i umożliwia zachowanie płodności wśród pacjentów poddawanych terapiom przeciwnowotworowym. Jest to wielodyscyplinarne zagadnienie, którym zajmują się nie tylko ginekolodzy, ale także urolodzy, onkolodzy, hematolodzy, pediatrzy oraz interniści. Pacjenci zainteresowani zachowaniem płodności powinni zostać jak najszybciej skonsultowani przez odpowiedniego specjalistę. Skuteczność całego procesu zachowania płodności przy leczeniu przeciwnowotworowym jest zależna od interdyscyplinarnej współpracy.
Czytaj również: Rak gruczołu krokowego – profilaktyka i diagnostyka na podstawie wytycznych Polskiego Towarzystwa Urologicznego
Zalecenia Grupy Roboczej ds. Zachowania Płodności u Chorych Onkologicznych i Chorych Hematologicznych „ONCOFERTILITY” (GROF)
Według zaleceń GROF każdy pacjent chory na nowotwór złośliwy przed rozpoczęciem terapii powinien zostać spytany o plany prokreacyjne w przyszłości. Personel medyczny, który odpowiada za leczenie powinien poinformować o ryzyku utraty płodności w skutek zastosowanego leczenia oraz udzielić informacji o możliwych opcjach zachowania płodności. Osoby poddawane leczeniu onkologicznemu powinni jak najszybciej zostać skierowani do specjalistów. Aby zapewnić dostęp do wszystkich możliwych opcji, konieczna jest rozpoczęcie prowadzenia takich rozmów jak najwcześniej.
Czytaj również: Kongres „Zdrowie Polaków 2021” – raport z wydarzenia
Zachowanie płodności u kobiet i mężczyzn
Jedyna rekomendowana metoda zachowania płodności u mężczyzn to mrożenie nasienia. Uważa się, że pobranie nasienia powinno mieć miejsce już przed rozpoczęciem chemioterapii, ze względu na to, że integralność DNA może ulec uszkodzeniu nawet już po pojedynczym kursie chemioterapii. Parametry jakości nasienia (np. ilość) mogą być obniżone jeszcze przed rozpoczęciem chemioterapii. Nie powinno być to jednak przeciwwskazaniem do zamrożenia nasienia. Inne dostępne metody zachowania płodności u mężczyzn obejmują gonadoprotekcję hormonalną oraz mrożenie tkanek jądra i ich późniejszą replantację. Nie są to metody o udowodnionej skuteczności.
Dobór odpowiedniej metody zachowania płodności u kobiet powinien uwzględniać wiek, rodzaj nowotworu, planowane leczenie oraz wolę pacjentki. Mrożenie zarodków oraz oocytów jest rekomendowaną metodą zachowania płodności u kobiet. Metodę tę stosuje się przy przechowywaniu dodatkowych zarodków po procedurze IVF. Mrożenie niezapłodnionych oocytów jest z kolei metodą zalecaną wśród pacjentek nie posiadających partnera, nie wyrażających zgody na korzystanie z nasienia dawcy lub nie zgadzających się na mrożenie zarodków. W przypadku nowotworów ginekologicznych, które są wykryte na wczesnym etapie, jest możliwość zastosowania operacji oszczędzających płodność. Tym kobietom, które będą leczone radioterapią, można zaproponować transpozycję jajników (ze względu na rozproszenie promieniowania, jajniki czasem mogą nie być chronione). Inne metody uznawane za eksperymentalne to hamowanie funkcji jajników z wykorzystaniem analogów GnRH, mrożenie i transplantacja tkanki jajnikowej.
Zachowanie płodności u dzieci
Możliwe opcje zachowania płodności u dzieci są uzależnione od ich dojrzałości rozrodczej. W przypadku pacjentów w wieku popokwitowaniowym należy zaproponować metody o wysokiej skuteczności, czyli mrożenie nasienia lub oocytów. Konieczne jest także poinformowanie o innych możliwych metodach zachowania płodności dla dzieci takich jak mrożenie tkanki jajnikowej wśród dziewczynek przed okresem pokwitania. Postępowanie wśród dzieci ma jednakże charakter eksperymentalny.
Chemioterapia a płodność
Ryzyko uszkodzenia płodności w efekcie zastosowanego leczenia chemioterapią jest trudne do oceny. Jest to uzależnione od wielu czynników takich jak wiek kobiety, protokół chemioterapii, wyjściowej rezerwy jajnikowej. Do leków o wysokim potencjale uszkodzenia gonad należą leki alkilujące. Średni potencjał uszkadzający mają platyny i antracykliny, a małe ryzyko uszkodzenia gonad wykazują antymetabolity oraz alkaloidy roślinne. Jednym z najlepiej udokumentowanych chemioterapeutyków o udowodnionym negatywnym wpływie na płodność jest bewacyzumab. Okazuje się, że niewydolność jajników powstaje u ponad 30% kobiet leczonych bewacyzumabem.
Piśmiennictwo:
- Oncofertility Polska. Zdążyć przed rakiem. Wygrać ciążę. Spotkanie on-line. Prenatal Projekt
- http://oncofertility.pl/zalecenia-grupy-roboczej-ds-zachowania-plodnosci-u-chorych-onkologicznych-i-chorych-hematologicznych-oraz-innych-chorych-leczonych-terapiami-gonadotoksycznymi-oncofertility-g/ (dostęp z dn. 24.11.2021)
