Odra jest wysoce zakaźną chorobą wirusową, która od lat jest na ustach epidemiologów całego świata. Wydawałoby się, że mając dostępne rozwiązanie w postaci skutecznej szczepionki, jej eradykacja jest tylko kwestią czasu i pieniędzy. Jednak od blisko 10 lat wyszczepialność populacji światowej utrzymuje się na poziomie 85% i pomimo zaangażowania wielu organizacji i jeszcze większej liczby zaplanowanych strategii, jesteśmy równie daleko od jej całkowitej eliminacji co na początku wieku. Dlaczego?
Odra – najczęstsza przyczyna zgonów u dzieci
Przed wprowadzeniem szczepionki w 1963 roku i szeroko zakrojonymi akcjami szczepienia dzieci, nawet 2 miliony ludzi rocznie umierało z powodu powikłań związanych z przechorowaniem odry, a spore ogniska epidemiczne pojawiały się co 2-3 lata. Od tamtego czasu, dzięki zaangażowaniu wielu specjalistów, liczba ta spadła do 100 000 osób. Jednak nadal w skali światowej odra pozostaje najczęstszą przyczyną zgonów u dzieci. Wirus powoduje zaburzenia odporności komórkowej, narażając organizm na infekcje wtórne, np. zapalenie płuc czy zapalenie ucha środkowego. Aż u 6 spośród 10 dzieci, które umierają po przechorowaniu odry, przyczyną śmierci jest wtórne zakażenie bakteryjne.
Pomimo znaczącego sukcesu, jakim jest obniżenie liczby zachorowań, całkowite zwycięstwo nad chorobą ponownie zaczęło się oddalać. Z powodu infekcji wirusowej, na którą szeroko dostępna jest skuteczna szczepionka, nie powinien umierać nikt. Wiele z krajów, które lokalnie osiągnęły eradykację odry, znowu są zagrożone jej epidemią. Wg statystyk prowadzonych przez WHO śmiertelność od 2016 roku wzrosła o 50%, odbierając w 2019 roku życie 207 500 osobom.
Odra – gdzie plasuje się Polska?
Aby dostrzec, problem wystarczy spojrzeć na statystyki publikowane przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny (NIZP-PZH). W 2017 roku odnotowano 63 zachorowania. Natomiast, w 2018 roku ta liczba wzrosła do 359. W 2019 roku do 1511, z czego aż 722 pacjentów ze względu na bardzo ciężki przebieg choroby wymagało hospitalizacji. W ciągu tych 3 lat zapadalność wzrosła z 0,16/100 tys. do 3,94/100 tys. tym samym przeskakując w statystykach AIDS i WZW typu A.
WHO a eliminacja odry
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) w 2010 roku postawiła 3 cele mające przybliżyć nas do eliminacji odry. Pierwszy to zwiększyć ilość zaszczepionych na świecie osób do 90% populacji. Drugi obniżyć zachorowalność do 5 osób/milion i trzeci to obniżyć śmiertelność o 95% w porównaniu do szacunków z roku 2000.
Wobec niepowodzenia, w 2012 wdrożono kolejny plan: Światowy Program Szczepienia (Global Vaccine Action Plan), w którym uczestniczy również Polska. Celem została całkowita eliminacja odry w 5 z 6 regionów świata do 2020 roku. Na razie jedynie obszar obu Ameryk jest bliski wypełnienia swojej misji. Jak napisano w podsumowaniu pierwszej połowy programu, pełne wcielenie postanowień w życie utrudnia brak zaangażowania rządów zagrożonych krajów w walkę z chorobą. Głownie z powodu ograniczonego dostępu do szczepionki, niewłaściwego systemu kontroli rozprzestrzeniania się zakażeń i braku statystyk z wielu regionów.
Odra i potrzebne innowacje
Wydaje się, że bez względu na to, jak ambitne cele przed sobą postawimy, stosując dotychczasowe metody, nie będzie możliwe pokonanie bariery w postaci 85% wyszczepialności populacji światowej. Stojąc wobec trudnego logistycznie zadania, badacze skupili się na dwóch sposobach zwiększenia skuteczności podejmowanych działań. Po pierwsze szybszej identyfikacji, a co za tym idzie- izolacji, zakażonych pacjentów. Po drugie łatwiejszym sposobie podawania szczepionki, który nie wymaga angażowania wykształconej kadry lekarskiej.
Przezskórne podanie leków z użyciem plastrów
Dotychczasowy sposób szczepienia na odrę nie sprawdza się w wielu regionach. Szczególnie na terenach wojennych i w sytuacjach kryzysu humanitarnego. Skomplikowany system przechowywania szczepionek w niskich temperaturach, usuwania pozostałych po nich odpadów oraz wysoka cena preparatu są przeszkodami nie do pokonania. Rozwiązaniem jest system przezskórnego podawania leków (microneedle patches). Plastry o powierzchni kilku centymetrów kwadratowych pokryte są mikroigłami, które po przyklejeniu na skórę rozpuszczają się, uwalniając do organizmu odpowiednią dawkę szczepionki.
Możliwość podania jednocześnie szczepionki przeciwko wirusowi różyczki przynosi nadzieję na eliminację również tej choroby. Do aplikacji systemu przezskórnego nie jest potrzebna obecność lekarza, w razie potrzeby można zaszczepić się nawet samodzielnie. Naukowcy liczą, że łatwość i bezbolesność tego rozwiązania zwiększą społeczną akceptowalność szczepień. Na razie badania przeprowadzono na gryzoniach i makakach, ale już w tym roku jeden z producentów planuje wejść w I fazę badań klinicznych.
Przeczytaj również: Szczepionka na COVID-19 – postępy w badaniach
Odra – pokonać barierę
Największa bariera na drodze do eradykacji odry to niewystarczającą wyszczepialność wśród populacji światowej. Szczególnie w regionach, które ze względu na liczne problemy społeczne i polityczne nie mają dostępu do niezbędnych zasobów. Brakuje im zarówno zaangażowania władz w zdrowie publiczne swojego społeczeństwa, jak i dostępu do wykwalifikowanej kadry medycznej, która mogłaby zaopiekować się każdym chorym, ograniczając ogniska epidemiczne. Aby sprostać wyzwaniu eliminacji tej choroby, niezbędne są nowe rozwiązania technologiczne i uwzględnienie w ambitnych planach ograniczeń najbardziej potrzebujących regionów. Inaczej każdego roku temat będzie powracał.
Literatura:
1. Moss WJ, Measles, Seminar. Lancet, volume 390, issue 10111, p2490-2502, December 02, 2017
2. Orenstein WA, Hinman A, Nkowane B, Olive JM, Reingold A. Measles and Rubella Global Strategic Plan 2012-2020 midterm review. Vaccine. 2018 Jan 11;36 Suppl 1:A1-A34
3. statystyki https://www.pzh.gov.pl/
4. WHO vaccine-preventable disease monitoring system, 2020 global summary https://www.who.int/immunization/monitoring_surveillance/data/gs_gloprofile.pdf
5. Prausnitz MR, Goodson JL, Rota PA, Orenstein WA. A microneedle patch for measles and rubella vaccination: a game changer for achieving elimination. Curr Opin Virol. 2020 Apr; 41:68-76
