Przykład z sali sądowej
Odpowiedzialność cywilna lekarza, czym skutkuje? Otóż przed Sądem Okręgowym w Poznaniu toczyło się postępowanie sądowe, którego ustalony w sprawie stan faktyczny przedstawiał się następująco [1]. Pozwana (lekarz dentysta) przeprowadziła u pozwanej (pacjentki) w marcu 2013 r. leczenie kanałowe, w trakcie którego ułamał się fragment narzędzia dentystycznego i pozostał w kanale zęba, czego pozwana nie zauważyła. Pozwana odbudowała koronę zęba i zakończyła jego leczenie. Przed podjęciem leczenia pozwana poinformowała powódkę, że w wyniku leczenia kanałowego ząb będzie martwy. Natomiast niepoinformowana powódki o innych możliwych następstwach i powikłaniach tego leczenia, a w szczególności o możliwości ułamania się w kanale zęba końcówki narzędzia dentystycznego. W 2016 roku z uwagi na dolegliwości ze strony leczonego kanałowo zęba powódka skorzystała z konsultacji dwóch innych lekarzy dentystów. Wykonane zdjęcie rentgenowskie ujawniło pozostawiony w kanale zęba fragment narzędzia dentystycznego. Zgodnie z zaleceniem lekarskim ząb ten został pozwanej usunięty. Opiniujący w sprawie biegły sądowy stwierdził, iż leczenie kanałowe zostało wykonane zgodnie z zasadami sztuki, a złamanie się końcówki narzędzia jest rzadkim powikłaniem, które mieści się w ryzyku zabiegu. W jego opinii ułamany fragment narzędzia dentystycznego mógł być usunięty w drodze odpowiedniego leczenia specjalistycznego i przed podjęciem próby takiego leczenia ekstrakcja zęba nie była bezwzględnie konieczna.
Czytaj również: Warunki odpowiedzialności za błąd w sztuce lekarskiej na gruncie prawa karnego
Ustawa o zawodzie lekarza i lekarza dentysty, a ich odpowiedzialność cywilna
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd rozważył, czy w niniejszej sprawie ziściły się przesłanki odpowiedzialności deliktowej pozwanej wynikające z art. 415 kodeksu cywilnego [2] i wskazał, iż zgodnie z ww. przepisem i ogólnymi zasadami prawa cywilnego, za przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej w nim uregulowanej uznaje się:
- bezprawny i zawiniony czyn danej osoby fizycznej;
- szkodę;
- związek przyczynowy między zdarzeniem a szkodą.
Zdaniem Sądu, aby jakieś zachowanie mogło być uznane za zawinione, musi być przede wszystkim bezprawne. Sąd przytoczył treść art. 4 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty [3] i uznał, iż przeprowadzone w sprawie dowody nie pozwalają przypisać pozwanej naruszenia tego przepisu, w szczególności w postaci błędu w sztuce, albowiem niezauważone ułamanie się końcówki narzędzia dentystycznego w kanale zęba jest wprawdzie zdarzeniem niepożądanym, ale mieści się w ryzyku leczenia kanałowego.
Nadto Sąd powołał się na treść art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza i lekarza dentysty [4] i wskazał, iż pozwana nie udzieliła powódce informacji przewidzianych w ww. przepisie, a w szczególności nie poinformowała powódki o możliwym powikłaniu, tj. o możliwości niezauważonego ułamania się końcówki narzędzia dentystycznego podczas leczenia kanałowego i jej pozostawienia w kanale zęba. Zatem – zdaniem Sądu – pozwana dopuściła się naruszenia tego przepisu i było to niewątpliwie naruszenie zawinione, gdyż było wynikiem co najmniej niezachowania staranności wymaganej od niej jako lekarza. Stąd też udzielona przez powódkę zgoda na leczenie nie była zgodą uświadomioną i była bezskuteczna. Niemniej jednak Sąd ustalił, iż naruszenie ww. przepisu przez pozwaną nie pozostawało w związku przyczynowym ze szkodą (koszt implantu) i krzywdą (cierpienia związane ze stanem zapalnym, jaki się wytworzył w leczonym kanałowo zębie oraz usunięciem zęba). Dalej Sąd wyjaśnił, iż nie było podstaw do przyjęcia, że gdyby pozwana wypełniła swój obowiązek informacyjny, powódka nie zdecydowałaby się na leczenie kanałowe. Przeciwnie, z zeznań powódki wynikało, że i tak zgodziłaby się na to leczenie. Stąd też nawet gdyby pozwana wypełniła swój obowiązek informacyjny, do szkody i tak by doszło, co wykluczało istnienie związku przyczynowego. Wobec powyższego – zdaniem Sądu – brak było podstaw do przypisania pozwanej odpowiedzialności z tytułu czynu niedozwolonego.
Czytaj również: Procedura przyjęcia pacjenta do szpitala psychiatrycznego bez jego zgody
Prawa pacjenta
Niemniej jednak orzekający w sprawie Sąd Okręgowy w Poznaniu uznał, iż ziściły się przesłanki odpowiedzialności pozwanej wynikające z art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta [5]. Stąd też przyjmując, iż doszło do naruszenia prawa powódki do wyrażenia uświadomionej zgody na leczenie Sąd Okręgowy w Poznaniu wyrokiem z dnia 12 września 2018 r. wydanym w sprawie sygn. akt: XIV C 400/17:
- nakazał pozwanej I.W. przesłanie na adres powódki w terminie 14 dni od uprawomocnienia się wyroku własnoręcznie podpisanego oświadczenia o treści: „Przepraszam Panią K.B. za niedochowanie obowiązku informacyjnego przy udzielaniu jej świadczeń medycznych w marcu 2013 r.”;
- zasądził od pozwanej I.W. na rzecz powódki K.B. 3.500 (trzy tysiące pięćset) zł. z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 22 lipca 2017 r. do dnia zapłaty; 3. w pozostałym zakresie powództwo oddalił;
- zasądził od pozwanej na rzecz powódki 721,15 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.
Odpowiedzialność cywilna
Zatem na tytułowe pytanie w przedmiocie możliwości poniesienia odpowiedzialności cywilnej, w przypadku przeprowadzenia leczenia zgodnie ze sztuką medyczną należy odpowiedzieć twierdząco. Brak bowiem przesłanek odpowiedzialności deliktowej (za błąd w sztuce) nie wyklucza odpowiedzialności z tytułu zawinionego naruszenia praw pacjenta. Oczywiście w takim przypadku muszą zostać spełnione przesłanki tejże odpowiedzialności.
W przedmiocie realizacji przez lekarza obowiązku informacyjnego i uzyskiwania uświadomionej zgody od pacjenta należy zwrócić uwagę na istotną kwestię. Otóż to na lekarzu – w przypadku sporu sądowego – spoczywa obowiązek udowodnienia, że wypełnił wobec pacjenta obowiązek informacyjny.
Jak prawidłowo realizować lekarski obowiązek informacyjny i jak zabezpieczyć się przed ewentualnymi roszczeniami w tym zakresie ze strony pacjentów? Odpowiedź na te pytania to już temat następnego artykułu.
r. pr. Alicja Chudziak
1. Wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 12 września 2018 r., sygn. akt: XIV C 400/17, www.orzeczenia.ms.gov.pl.
2. Art. 415. Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.
3. Art. 4. Lekarz ma obowiązek wykonywać zawód, zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, dostępnymi mu metodami i środkami zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorób, zgodnie z zasadami etyki zawodowej oraz z należytą starannością.
4. Art. 31 ust. 1. Lekarz ma obowiązek udzielać pacjentowi lub jego ustawowemu przedstawicielowi przystępnej informacji o jego stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych, leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu.
5. Art. 4 ust. 1. W razie zawinionego naruszenia praw pacjenta sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 Kodeksu cywilnego.
