Otrzymawszy wezwanie na rozprawę w sprawie cywilnej lekarz często zwraca się do nas z pytaniami, czy mimo wiążącej ich tajemny zawodowej powinni udzielać odpowiedzi na pytania zadawane przez sąd lub strony. Pojawiają się także pytania o to, czy lekarze mogą składać zeznania przed sądem w sprawach dotyczących swoich pacjentów lub czy mają w ogóle obowiązek stawić się w sądzie.
W treści tego artykułu postaramy się udzielić odpowiedzi na najpopularniejsze pytania dotyczące tajemnicy zawodowej na przykładzie lekarza wezwanego do złożenia zeznań w charakterze świadka w postępowaniu cywilnym.
Czytaj również: Klauzuli dobrego samarytanina, a odpowiedzialność lekarzy
Jak przebiega składanie zeznań? Czy świadek musi stawić się w sądzie?
Kodeks postępowania cywilnego (dalej, jako „kpc”) regulujący postępowanie przed sądem cywilnym stanowi, że sąd może wezwać świadka do stawiennictwa na rozprawie, celem złożenia zeznań ustnie (art. 271 § 1 i § 2 kpc) lub może postanowić o złożeniu zeznań na piśmie (art. 271(1) kpc).
W pierwszym z wymienionych przypadków osoba wezwana powinna pojawić się w sądzie w miejscu i terminie wskazanym przez sąd w przesłanym wezwaniu (które powinno obejmować pouczenie). W trakcie rozprawy świadek składa zeznanie odpowiadając na pytania zadawane przez sąd i strony i/lub ich pełnomocników. Przed złożeniem zeznań lub w trakcie ich składania sąd może odebrać od świadka uroczyste przyrzeczenie dotyczące składania zeznań w sposób szczery i zgodny z wiedzą świadka (art. 268 kpc). Jeśli sąd wezwie kilku świadków kolejność ich przesłuchiwania oznaczy sędzia przewodniczący. Przy czym, świadkowie, którzy nie złożyli jeszcze zeznań, nie mogą być obecni przy przesłuchaniu innych świadków (art. 264 kpc).
Co ważne, w razie nieusprawiedliwionej nieobecności świadka, sąd skaże świadka na grzywnę, po czym wezwie go powtórnie, a jeśli świadek znów się nie stawi, sąd ponownie skaże go na grzywnę i może zarządzić jego przymusowe sprowadzenie do sądu (274 § 1 kpc). Podobnie sąd postąpi w przypadku nieuzasadnionej odmowy złożenia zeznań lub przyrzeczenia. Niezłożenie zeznań lub przyrzeczenia bez uzasadnionej przyczyny będzie się wiązać z nałożeniem grzywny na świadka. W odniesieniu do takiego zachowania sąd może zastosować również areszt (art. 276 § 1 i § 2 kpc).
W przypadku zobowiązania do złożenia zeznań na piśmie świadek wraz wezwaniem otrzyma wzór oświadczenia o złożeniu przyrzeczenia, postanowienie sądu oraz listę pytań, na które świadek powinien udzielić odpowiedzi. Przy tym, świadek powinien udzielić odpowiedzi osobiście bez wpływu innych osób, a w szczególności stron postępowania i ich pełnomocników. Dokumenty sporządzone (i podpisane) w odpowiedzi na takie wezwanie przesyła się listem poleconym Poczty Polskiej na adres sądu lub składa się osobiście na biurze podawczym sądu.
Również w przypadku zeznań na piśmie, w razie nieusprawiedliwionej odmowy ich złożenia sąd skaże świadka na grzywnę, po czym wezwie go powtórnie do złożenia zeznań. Jeśli świadek jeszcze raz nie wykona swojego obowiązku, sąd ponownie skaże go na grzywnę i może zarządzić jego przymusowe sprowadzenie do sądu (274 § 1 kpc w zw. z art. 271(1) kpc).
Czytaj również: Odpowiedzialność cywilna lekarza
Czy lekarz zobowiązany jest do udzielenia odpowiedzi na wszystkie pytania dotyczące sprawy i pacjenta?
Co do zasady świadek jest zobowiązany do złożenia zeznań, co obejmuje udzielenie odpowiedzi na wszystkie pytania sądu i stron. Przepisy postępowania cywilnego przewidują od tej zasady pewne wyjątki. Na przykład, małżonkowie stron, ich rodzice, dzieci (w tym przysposobione), wnuki i rodzeństwo, a także teściowie stron oraz rodzeństwo ich małżonków mają prawo odmówić składania zeznań w charakterze świadków. Odmowa zeznań przez te osoby nie jest dopuszczalna jedynie w niektórych sprawach np. w sprawach między rodzicami a dziećmi (art. 261 § 1 kpc).
Jednym z wyjątków od powyższej zasady jest również prawo odmowy odpowiedzi na pytanie, jeżeli jej udzielenie miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej (art. 261 § 2 kpc).
Przy czym, lekarz powinien ocenić, czy odpowiedź naruszy tajemnicę lekarską też czy nie w odniesieniu do każdego z zadanych pytań, a nie ogólnie np. w odniesieniu do tematyki rozpoznawanej przed sądem sprawy. Lekarz nie dysponuje bowiem prawem odmowy złożenia zeznań ze względu na obowiązującą go tajemnicę lekarską, a jedynie prawem odmowy odpowiedzi na konkretne pytania.
Zatem, w przypadku kierowanych do świadka – lekarza ogólnych pytań dotyczących na przykład zasad postępowania z pacjentami lub reguł wystawiania zaświadczeń lekarskich, brak jest podstaw do odmowy udzielenia odpowiedzi z powołaniem się na tajemnicę lekarsk.
Czytaj również: Procedura przyjęcia pacjenta do szpitala psychiatrycznego bez jego zgody
Jak rozumieć tajemnicę zawodową i tajemnicę lekarską?
Tajemnica zawodowa dotyczy wiadomości uzyskanych przez daną osobę w związku z wykonywaniem określonego zawodu. Jednym z jej rodzajów jest tajemnica lekarska – uregulowana w art. 40 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty, a w szczególności w jej ustępie pierwszym.
Przepis ten stanowi, że Lekarz ma obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu.
Obowiązek zachowania tajemnicy spoczywający na lekarzu dotyczy zatem informacji związanych z konkretnym pacjentem, które lekarz uzyskał w związku z wykonywaniem swoich zawodowych czynności. W szczególności chodzi o informacje w kwestiach leczenia pacjenta, jego diagnostyki, stanu zdrowia, objawów choroby, treści dokumentacji medycznej danego pacjenta, przebiegu wizyt lekarskich itd. Nie ma przy tym znaczenia, czy informacje te lekarz pozyskał w sposób zgodny czy niezgodny z przepisami, czy zostały one uzyskane celowo czy też przypadkowo (np. lekarz usłyszał rozmowę prowadzoną przez pacjenta), bezpośrednio od pacjenta czy od osoby trzeciej (np. lekarz uzyskał informacje na temat pacjenta od jego małżonki obecnej podczas wizyty), ustnie od pacjenta czy w wyniku lektury jego dokumentacji medycznej. Przyjmuje się również, że tajemnica ta nie obejmuje wyłącznie informacji związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych, ale powinna być rozumiana szerzej i obejmować np. informacje o prywatnych sprawach pacjenta.
Zatem, jeśli podczas składania zeznań przed sądem cywilnym, lekarz otrzyma pytania dotyczące powyżej opisanych kwestii, może odmówić na nie odpowiedzi powołując się na tajemnicę zawodową, to jest, tajemnicę lekarską. Jako podstawę prawną odmowy odpowiedzi na pytanie lekarz może wskazać przepisy art. 261 § 2 kpc (przepis odnoszący się do prawa odmowy odpowiedzi na pytania) oraz art. 40 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty (przepis o tajemnicy lekarskiej).
Czytaj również: Prawo sprzeciwu od orzeczenia lub opinii lekarza
Czy tajemnica lekarska ma charakter absolutny? Czy lekarz może zostać zwolniony od jej zachowania?
Istnieje szereg sytuacji, w których lekarz nie ma obowiązku zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu.
− Ustawa może nakazywać lekarzowi ujawnienie takich informacji. Na przykład, art. 27 ust. 1 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi zobowiązuje lekarza, który podejrzewa lub rozpoznaje zakażenie, chorobę zakaźną lub zgon z powodu zakażenia lub choroby zakaźnej, niezwłoczne (nie później niż w ciągu 24 godzin) zgłoszenie tego faktu właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu.
− Lekarz może ujawnić tajemnicę lekarską uprawnionym organom lub instytucjom, które, działając na podstawie właściwych przepisów, zleciły mu przeprowadzenie badania lekarskiego – na przykład wykonania opinii biegłego lekarza na zlecenie prokuratury w toku dochodzenia lub śledztwa.
− Lekarz jest zwolniony z obowiązku zachowania tajemnicy lekarskiej, jeśli jej zachowanie mogłoby powodować niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób. Ten wyjątek może dotyczyć na przykład pacjenta cierpiącego na chorobę zakaźną.
− Pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy może wyrazić zgodę na ujawnienie tajemnicy (po uprzednim poinformowaniu o niekorzystnych dla pacjenta skutkach jej ujawnienia). Zdarza się, że w związku z toczącym się postępowaniem cywilnym pacjent zwolni lekarza od obowiązku zachowania tajemnicy lekarskiej. W takim przypadku lekarz może udzielić odpowiedzi na pytania dotyczące kwestii objętych tajemnicą (w zakresie udzielonego mu zwolnienia), bez obawy o naruszenie wiążących go zasad etycznych i prawnych. Co bardzo istotne, lekarz nie może podać do publicznej wiadomości danych umożliwiających identyfikację swojego pacjenta, bez jego zgody.
− Lekarz może ujawnić tajemnicę zawodową, gdy zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie lekarzowi sądowemu lub, gdy istnieje konieczność przekazania niezbędnych informacji o pacjencie innemu lekarzowi lub uprawionym osobom uczestniczącym w udzielaniu tych świadczeń.
W opisanych powyżej przypadkach ujawnienie tajemnicy może nastąpić wyłącznie w niezbędnym zakresie.
Lekarz jest związany tajemnicą również po śmierci pacjenta, chyba że zgodę na ujawnienie tajemnicy wyrazi osoba bliska pacjenta (np. małżonek). Co istotne, osoba bliska wyrażająca zgodę na ujawnienie tajemnicy może określić zakres jej ujawnienia. Przy tym, do powyższego zwolnienia nie może dojść jeśli ujawnieniu tajemnicy sprzeciwi się inna osoba bliska. Jeśli zaś pomiędzy osobami bliskimi dojdzie do sporu o ujawnienie tajemnicy lub o zakres jej ujawnienia, zgodę na ujawnienie tajemnicy może wyrazić sąd, w postępowaniu wszczętym na wniosek osoby bliskiej lub lekarza. Lekarz może wystąpić z wnioskiem do sądu również w przypadku uzasadnionych wątpliwości, czy osoba występująca o ujawnienie tajemnicy lub sprzeciwiająca się jej ujawnieniu jest osobą bliską. Przy tym sąd, podobnie jak osoba bliska, wyrażając zgodę na ujawnienie tajemnicy, może określić zakres jej ujawnienia.
W przypadku, w którym pacjent za życia sprzeciwił się ujawnieniu tajemnicy lekarskiej, sąd na wniosek osoby bliskiej może wyrazić zgodę na ujawnienie tajemnicy i określić zakres jej ujawnienia wyłącznie jeżeli jest to niezbędne (i) w celu dochodzenia odszkodowania lub zadośćuczynienia, z tytułu śmierci pacjenta albo (ii) dla ochrony życia lub zdrowia osoby bliskiej.
Jeśli po przeczytaniu tego artykułu masz pytania lub interesuje Cię opisane zagadnienie – zapraszamy do kontaktu z naszym zespołem.
Michał Misztal
