Choroba zwyrodnieniowa stawów jest jedną z głównych dolegliwości bólowych ze strony układu ruchu u osób dorosłych. Jest też bardzo istotną przyczyną niepełnosprawności w wieku dojrzałym. Wywoływana jest uszkodzeniami chrząstki stawowej, które z czasem prowadzą do dalszych uszkodzeń kości, torebki stawowej, więzadeł i mięśni. Choroba może dotknąć każdego stawu, jednak najczęściej dotyczy kolan, bioder, stawów palców rąk i stóp oraz kręgosłupa. Niestety, na zwyrodnienie stawów nie ma leczenia przyczynowego. Dlatego kluczową rolę ma leczenie zachowawcze.
Choroba zwyrodnieniowa stawów – edukacja
W 2019 roku dwa niezależne zespoły eksperckie, z Osteoarthritis Research Society International (OARSI) oraz z American College of Rheumatology (ACR) opublikowały najnowsze wytyczne oceniające różne metody leczenia zachowawczego choroby zwyrodnieniowej stawów. W obu dokumentach podkreślono potrzebę kompleksowej terapii takich pacjentów i łączenia metod fizycznych, psychologicznych i farmakologicznych.
Najbardziej podstawową składową leczenia powinna być edukacja pacjenta. Choroba zwyrodnieniowa stawów łączy się z przewlekłym bólem oraz narastającą niepełnosprawnością. Z tego powodu pacjenci często zmagają się z obniżonym nastrojem, depresją, lękami. Dzięki szerokiej i dogłębnej edukacji należy przygotować pacjenta na postęp choroby i wskazać mu możliwości terapeutyczne. Powinno się też promować optymizm i pozytywne nastawienie do efektów leczenia.
Przeczytaj również: Wytyczne ESC 2020 dot. kardiologii sportowej i ćwiczeń fizycznych u pacjentów z chorobami układu krążenia
Aktywność fizyczna
We wszystkich stadiach choroby zalecana jest aktywność fizyczna. Nadwaga znacząco zwiększa ryzyko procesów zwyrodnieniowych przez nadmierne obciążanie szczególnie stawów kolanowych. Zmniejszenie masy ciała, nawet o kilka kilogramów, może spowolnić rozwój choroby i zmniejszyć dolegliwości z nią związane. Dodatkowo dobrze dobrane ćwiczenia wzmacniają otaczające staw mięśnie i zwiększają zakres ruchu.
Szczególnie polecane są ćwiczenia aerobowe jak marsz, nordic walking lub jazda na rowerze. Udowodnione działanie mają też ćwiczenia izometryczne. Aktywność poprawiająca równowagę skutkuje mniejszą ilością upadków u chorych na zwyrodnienie stawów. Metody umysł-ciało takie jak tai-chi lub joga uważa się za skuteczne i bezpieczne. Każde ćwiczenia pod okiem specjalisty dają lepsze wyniki, a pacjenci ćwiczący regularnie mają mniej dolegliwości bólowych.
Odciążenie stawu
Każdy pacjent powinien być zaopatrzony w sprzęt medyczny, pozwalający na odciążanie chorych stawów. W zwyrodnieniu stawów kończyn dolnych można stosować laski, kule oraz chodziki. Używa się również urządzeń do stabilizacji stawów, czyli ortez. Oba zespoły eksperckie negatywnie oceniły stosowanie obuwia ortopedycznego lub wkładek klinowych do butów, ponieważ brak jest badań potwierdzających, że skutecznie odciążają stawy. Całkowite unieruchomienie stawu zaleca się tylko na czas ostrego zaostrzenia choroby, z dużym wysiękiem. Zupełny brak aktywności fizycznej prowadzi do pogorszenia funkcjonowania stawu przez zaniki mięśni.
Zabiegi termiczne
W przypadku zaostrzenia choroby, oprócz unieruchomienia i odciążania stawu należy stosować zabiegi termiczne, zarówno krioterapię jak i ogrzewanie stawu. Okłady z lodu zmniejszają ból i obrzęk, natomiast rozgrzewanie chorobowo zmienionego miejsca może pomóc rozluźnić mięśnie i zmniejszyć ból.
Inne zabiegi
W ocenie ekspertów metody takie jak kinezjotaping, akupunktura, radioablacja czy zabiegi parafinowe mogą być stosowane u pacjentów chorych na zwyrodnienie stawów przy szczegółowej ocenie wraz z lekarzem możliwych korzyści i powikłań. Brakuje wielu badań udowadniających ich skuteczność, jednak część pacjentów odczuwa po tych terapiach poprawę. Natomiast z oceną negatywną spotkał się masaż oraz terapie manualne i pulsacyjna terapia wibracyjna. Całkowicie odradzana jest za to laseroterapia.
Choroba zwyrodnieniowa stawów a wsparcie psychiczne
Silnie rekomenduje się udział w programach samokontroli i samowystarczalności. Zazwyczaj są to zajęcia grupowe, również online, na które pacjent może uczęszczać na każdym etapie choroby. Koncentrują się na pozytywnym myśleniu, zrozumieniu choroby i nabywaniu umiejętności radzenia sobie z ograniczeniami. Oprócz spotkań grupowych zalecana jest również terapia poznawczo-behawioralna. Ma naukowo udowodnioną skuteczność w innych zespołach bólowych, więc w terapii choroby zwyrodnieniowej będzie miała szczególne znaczenie u chorych z towarzyszącym uogólnionym bólem lub depresją.
Farmakoterapia i leczenie chirurgiczne
W leczeniu farmakologicznym skupiamy się na zaopatrzeniu przeciwbólowym pacjenta. Oprócz stosowanych doustnie niesteroidowych leków przeciwzapalnych, paracetamolu czy opioidów należy zalecać stosowanie miejscowo żeli zawierających substancje przeciwzapalne i przeciwbólowe. Często okazują się bardzo skuteczne, a nie wykazują ogólnoustrojowych skutków ubocznych. Żele z kapsaicyną nie powinny byś stosowane na stawy rąk, mają udowodnione działanie jedynie na staw kolanowy. Z leków doustnych na rynku dostępne są preparaty z siarczanem glukozaminy i siarczanem chondroityny. Nie mają wpływu na spowolnienie przebiegu choroby, ale mogą łagodzić dolegliwości bólowe. Stosuje się je w cyklach sześciotygodniowych. W najbardziej zaawansowanych stadiach choroby dostępne są terapie z iniekcjami dostawowymi lub leczenie chirurgiczne.
Leczenie pacjenta z chorobą zwyrodnieniową stawów powinno być kompleksowe i zindywidualizowane. Należy podkreślić rolę edukacji, ponieważ świadomy pacjent lepiej radzi sobie z przewlekłym bólem i narastającymi ograniczeniami. Warto również przedstawić pacjentowi różne dostępne na rynku metody terapii, wraz z omówieniem ich skuteczności i rekomendacji ekspertów.
Autorka: lek. Agata Knurowska
Literatura:
- prof. dr hab. Otylia Kowal-Bielecka “Leczenie zachowawcze choroby zwyrodnieniowej stawów. Podsumowanie wytycznych Osteoarthritis Research Society International i wytycznych American College of Rheumatology” Medycyna Praktyczna 11/2020 ISSN: 0867499X
- lek. Zofia Guła, dr med. Mariusz Korkosz “Choroba zwyrodnieniowa stawów” mp.pl
- dr n. med. Robert Rupiński “Wczesna choroba zwyrodnieniowa stawów – diagnostyka i leczenie” podyplomie.pl
- Agnieszka Książek-Czekaj “Jak wspierać pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawów?” praktycznafizjoterapia.pl
