Czy zatem dopuszczalne są sytuacje, w których lekarz może odmówić świadczenia pomocy danemu pacjentowi z uwagi na odmienny światopogląd? Czym jest klauzula sumienia? Okazuje się, że ustawodawca przewidział taką możliwość i uregulował ją w art. 39 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. 1997 Nr 28 poz. 152). Zgodnie z aktualnym brzmieniem tego przepisu: Lekarz może powstrzymać się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem, z zastrzeżeniem art. 30, z tym że ma obowiązek odnotować ten fakt w dokumentacji medycznej. Lekarz wykonujący zawód na podstawie stosunku pracy albo w ramach służby ma także obowiązek uprzedniego powiadomienia na piśmie przełożonego.
Czytaj również: Lekarz, jako świadek w sądowych sprawach cywilnych
Klauzula sumienia – kiedy można się na nią powołać, a kiedy nie?
Jak wynika z ww. regulacji lekarz nie może powstrzymać się od wykonania świadczenia zdrowotnego, w sytuacji gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia – tę właśnie sytuację przewiduje art 30 przytoczonej powyżej ustawy. Zatem jeżeli niezwłoczne udzielenie pomocy medycznej jest niezbędne, lekarz musi udzielić pomocy pacjentowi, bez względu na swoje przekonania, zaś brak udzielenia świadczenia medycznego w opisanej powyżej sytuacji skutkować może odpowiedzialnością karną, cywilną oraz zawodową. W pozostałych przypadkach, lekarz może powstrzymać się od świadczenia medycznego powołując się na klauzulę sumienia, tj. wskazując iż wykonanie danego świadczenie medycznego stoi w sprzeczności z jego przekonaniami.
Czytaj również: Klauzuli dobrego samarytanina, a odpowiedzialność lekarzy
Odmowa świadczenia lekarskiego
Czy na lekarzu ciążą jakieś obowiązki, jeżeli chce w sposób „legalny” skorzystać z odmowy wykonania świadczenia powołując się na klauzulę sumienia? Jak wynika z brzmienia przepisu – tak. Lekarz, który chce skorzystać z możliwości powołania się na klauzulę sumienia, powinien przede wszystkim powiadomić o tym fakcie swojego przełożonego. Powiadomienie to ma być uprzednie, a zatem musi nastąpić przed odmową wykonania świadczenia. W praktyce najlepszym rozwiązaniem jest poinformowanie o tym fakcie w momencie zawierania umowy o pracę, tak aby od początku było wiadomo jakich świadczeń dany lekarz nie będzie wykonywał. Ponadto, fakt odstąpienia od świadczenia powinien być zanotowany w dokumentacji medycznej pacjenta. Trybunał Konstytucyjny, który analizował, czy omawiany przepis jest zgodny z konstytucją podkreślił, że nie chodzi o to, aby w dokumentacji medycznej znalazły się poglądy filozoficzno-prawne lekarza, lecz koniecznym jest utrwalenie danych medycznych (na przykład wyników przeprowadzonych badań, analiz lub pomiarów) świadczących o tym, że w chwili odmowy wykonania świadczenia nie zachodziło niebezpieczeństwo utraty życia pacjenta, czy też ciężkiego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia pacjenta” (pkt 8.2.3 uzasadnienia wyroku TK z dnia 7 października 2015 r., K 12/14). Ponadto Trybunał uznał, że Powiadomienie przełożonego o tym, że zatrudniany lekarz określonych świadczeń nie będzie wykonywał, nie narusza istoty wolności sumienia, ponieważ jest aktem jawnym.
Czytaj również: Odpowiedzialność cywilna lekarza
Klauzula sumienia, a wolność sumienia lekarza
Warto także dodać, iż orzeczenie Trybunału doprowadziło do zmiany brzmienia omawianego artykułu. W poprzednim stanie prawnym, lekarz który powoływał się na klauzulę sumienia i odmawiał wykonania świadczenia medycznego, miał obowiązek poinformować pacjenta, gdzie takie świadczenie będzie mógł on wykonać. Trybunał Konstytucyjny uznał jednak, że taki obowiązek narusza wolność sumienia lekarza, gdyż w sposób pośredni przyczynia się on do wykonania świadczenia sprzecznego z jego poglądami. Dlatego też ustawodawca dokonał zmiany omawianego przepisu i zgodnie z ustawą nowelizującą z dnia 8 sierpnia 2020 r. na lekarzu nie ciąży aktualnie obowiązek informowania pacjenta.
r. pr. Karolina Zdun
