Kaszel może być wywołany przez bodźce mechaniczne lub fizykochemiczne, które oddziałują na receptory kaszlowe. Receptory te znajdują się przede wszystkim w drogach oddechowych, czyli w tchawicy, nosie, krtani, oskrzelach i zatokach obocznych nosa, ale są również w błonie śluzowej uszu, żołądka, przełyku, osierdzia, opłucnej ściennej i przepony. Reagują one na mechaniczne podrażnienie ciałem obcym oraz odpowiadają na endogenne neuroprzekaźniki, które wytwarza organizm na skutek kontaktu z czynnikiem wyzwalającym.
Kaszel – jak go rozpoznać?
Czynniki wywołujące kaszel to między innymi dym tytoniowy, zimne lub suche powietrze, szkodliwe opary związków chemicznych, hiperwentylacja na skutek wysiłku, płaczu, śmiechu.
Biorąc pod uwagę czas trwania kaszlu, możemy wyróżnić 3 podtypy:
- Kaszel ostry – trwa do 3 tygodni
- Kaszel podostry – trwa od 3 do 8 tygodni. W 90% przypadków jest to kaszel poinfekcyjny
- Kaszel przewlekły – trwa dłużej niż 8 tygodni
Podział za względu na charakter
Wyróżnia się 2 rodzaje kaszlu ze względu na jego charakter:
- Nieproduktywny (tzw. suchy kaszel) – bez odkrztuszania plwociny
- Produktywny (tzw. mokry kaszel) – z odkrztuszaniem plwociny
Kaszel – przyczyny
Przyczyny kaszlu dzieli się na płucne i pozapłucne. Często występuje kilka przyczyn jednocześnie. Aż w 42% przypadków kaszel spowodowany jest trzema przyczynami. Kaszel ostry najczęściej wywołany jest przez zakażenia wirusowe, zaostrzenie astmy lub POChP, aspirację ciała obcego lub zatorowość płucną. Przyczynami przewlekłego kaszlu mogą być zespół kaszlowy górnych dróg oddechowych, eozynofilowe zapalenie oskrzeli, astma, choroba refluksowa przełyku, przewlekłe zapalenie oskrzeli. Kaszel może być również działaniem niepożądanym leków stosowanych przewlekle.
Kaszel – leczenie
W zależności od punktu uchwytu działania leki przeciwkaszlowe możemy podzielić na leki działające obwodowo, które hamują receptory kaszlowe w drogach oddechowych poprzez hamowanie włókien C i leki działające ośrodkowo, hamując ośrodek kaszlu.
Wśród leków działających obwodowo możemy wyróżnić lewodropropizynę i śluzy roślinne. Warto dodać, że środki te wykazują dodatkowe działanie przeciwzapalne, co dodatkowo sprzyja łagodzeniu odruchu kaszlu.
- Lewodropropizyna podawana w formie syropu znosi skurcz oskrzeli, a także wykazuje działanie przeciwhistaminowe. Ma ona hamujący wpływ na aktywację włókien C.
- Śluzy roślinne mają działanie powlekające. Hamują odczyn zapalny błony śluzowej tchawicy i oskrzeli, zmniejszając jej przekrwienie i wydzielanie śluzu. Ponadto, wykazują korzystne działanie na stany zapalne gardła, przez co również hamują powstawanie odruchu kaszlowego. Charakteryzują się niską toksycznością i dużym bezpieczeństwem. Wśród surowców śluzowych można wymienić np.: korzeń i liść prawoślazu, liść podbiału, kwiat dziewanny, a także liść i kwiat malwy.
Leki przeciwkaszlowe działające ośrodkowo możemy z kolei podzielić na leki opioidowe i nieopioidowe. Wśród tej pierwszej grupy wyróżnić możemy kodeinę oraz dekstrometorfan. Do drugiej grupy należy butamirat.
- Dekstrometorfan to lek opioidowy o silnym działaniu przeciwkaszlowym, który może powodować uzależnienie.
- Kodeina jest pochodną morfiny. Wywiera silne działanie hamujące na ośrodki autonomiczne oraz ma silne działanie zapierające
- Butamirat jest nieopiodiowym lekiem przeciwkaszlowym. Notuje się, że hamuje on 3 razy silniej ośrodek kaszlu niż kodeina. Nieznacznie rozszerza oskrzela, a także upłynnia wydzielinę oskrzelową. W przeciwieństwie do leków opioidowych nie powoduje uzależnienia [3].
Leczenie kaszlu produktywnego
W razie kaszlu „mokrego” stosuje się leki wykrztuśne, które ułatwiają usuwanie śluzu i wydzieliny zapalnej z dróg oddechowych. Leki te możemy podzielić na leki sekretolityczne oraz leki mukolityczne. W kwestii tych pierwszych mechanizm działania polega na zwiększeniu wydzielania śluzu w oskrzelach, a tym samym upłynnieniu wydzieliny i ułatwieniu jej przesuwania w świetle oskrzeli. Przesuwająca się wydzielina pobudza receptory kaszlowe, co wtórnie pobudza lub nasila odruch kaszlowy. Z kolei leki mukolityczne upłynniają śluz i zmniejszają jego lepkość, ułatwiając jego odkrztuszanie.
- Leki sekretolityczne stosuje się w stanach zapalnych dróg oddechowych, którym towarzyszy kaszel z małą ilością plwociny lub silny kaszel z gęstą, lepką plwociną. Wśród tej podgrupy możemy wyróżnić leki wydalane przez gruczoły śluzowe błony śluzowej drzewa oskrzelowego, które powodują wzrost wydzielania i upłynnienie wydzieliny śluzowej, takie jak wodorowęglan sodu, chlorek amonowy czy jodek potasowy. Nieco inny mechanizm wykazują sulfogwajakol i olejki eteryczne, które wydzielane są przez płuca. Drażnią one śluzówkę dróg oddechowych i powodują zwiększenie wytwarzania wydzieliny i zmniejszenie jej gęstości. Trzecią podgrupą spośród leków sekretolitycznych są saponiny i kwas benzoesowy. Leki te drażnią błonę śluzową i zakończenia nerwu błędnego, zwiększając pośrednio wydzielanie wodnistego śluzu w oskrzelach.
- Leki mukolityczne zmniejszają lepkość wydzieliny. Wśród nich możemy wyróżnić acetylocysteinę, karbocysteinę, ambroksol i dornazę alfa. Leki te stosowane są w pulmonologii w stanach zapalnych oskrzeli z gęstą wydzieliną czy rozstrzeni oskrzeli. Dodatkowo znajdują zastosowanie w laryngologii w przypadku wystąpienia zapalenia krtani czy chrypki.
Literatura:
- Undrunas Aleksandra, Krzysztof Kuziemski. „Uporczywy kaszel—trudności diagnostyczno-terapeutyczne w codziennej praktyce lekarskiej.” Forum Medycyny Rodzinnej. Vol. 11. No. 4. 2017.
- Batura-Gabryel Halina. „Kaszel–trudny problem kliniczny.” Nowa Medycyna 1 (2012): 7-9.
- W. Buczko, A. Danysz . Farmakologia Danysza. Kompendium farmakologii i farmakoterapii. Edra Urban & Partner. Wrocław 2016, wyd.6
