Roztwory do testów punktowych - charakterystyka produktu dla lekarzy

Wskazania

Roztwory do testów punktowych są przeznaczone wyłącznie do diagnostyki schorzeń alergicznych IgE-zależnych (typ I według klasyfikacji Gella i Coombsa). Produkt ma zastosowanie ściśle diagnostyczne i nie powinien być używany w celach terapeutycznych.

Testy punktowe stanowią cenne narzędzie w rękach alergologów, umożliwiając precyzyjną identyfikację alergenów odpowiedzialnych za reakcje alergiczne u pacjentów. Metoda ta pozwala na szybką i stosunkowo bezpieczną ocenę nadwrażliwości na różnorodne alergeny środowiskowe.

Dawkowanie i sposób podania

Procedura wykonania testu punktowego wymaga precyzji i standaryzacji. Na skórę pacjenta aplikuje się pojedynczą kroplę roztworu testowego za pomocą pipetki. Istotne jest, aby zachować higienę i nie dopuścić do bezpośredniego kontaktu pipetki ze skórą pacjenta.

Tabela 1. Zalecenia dotyczące wykonywania testów punktowych w różnych grupach wiekowych.

Wykonanie testów punktowych u dzieci jest możliwe już po ukończeniu pierwszego roku życia, jednak decyzja o przeprowadzeniu badania powinna być uzależniona od indywidualnej kondycji dziecka. Z reguły nie zaleca się przeprowadzania testów przed ukończeniem 4. roku życia ze względu na potencjalne trudności w interpretacji wyników oraz komfort małego pacjenta.

Procedura wykonania testu

Testy punktowe przeprowadza się na przyśrodkowej części przedramienia pacjenta. Pacjent powinien luźno opierać rękę na stole, co zapewnia stabilność i komfort podczas badania. Szczególne przygotowanie skóry zazwyczaj nie jest konieczne, jednak należy zwrócić uwagę na kilka istotnych aspektów:

• W przypadku skrajnych temperatur zewnętrznych, należy odczekać chwilę, aby skóra pacjenta zaaklimatyzowała się do temperatury pomieszczenia.
• Jeśli skóra była oczyszczana wodą lub alkoholem etylowym, konieczne jest odczekanie co najmniej 2 minut, aby przywrócić normalne ukrwienie skóry.
• Równolegle z testami alergenowymi należy przeprowadzić dwie próby kontrolne:
  • Ujemną próbę kontrolną z rozpuszczalnikiem obecnym w wyciągu alergenowym
  • Dodatnią próbę kontrolną z roztworem histaminy

Krople roztworów testowych powinny być umieszczone w odległości około 4 cm od siebie. Po naniesieniu kropli, skórę nakłuwa się pionowo igłą lub lancetem w obrębie kropli (zwykły test punktowy). Alternatywnie można zastosować zmodyfikowany test punktowy, kierując igłę lub lancet pod kątem ostrym i lekko unosząc ostrze, aby niewielka ilość roztworu dostała się do skóry. Należy unikać wywoływania krwawienia, gdyż może to wpłynąć na wynik testu.

Nadmiar roztworu usuwa się po 5-10 minutach w przypadku łagodnego przebiegu reakcji lub natychmiast po wystąpieniu silnego odczynu. Wyniki testów punktowych odczytuje się po około 10-20 minutach, w tym czasie należy uważnie obserwować przebieg reakcji.

Interpretacja wyników

Prawidłowa interpretacja wyników testów punktowych jest kluczowa dla postawienia właściwej diagnozy. Odczyn dodatni manifestuje się jako bladożółtawy bąbel (obrzęk) otoczony żywoczerwoną otoczką (rumień). Reakcję uznaje się za dodatnią, gdy średnica bąbla jest równa lub większa niż 3 mm.

Roztwór kontrolny ujemny nie powinien wywoływać reakcji (średnica bąbla 0 mm). W przypadku wystąpienia odczynu po roztworze kontrolnym ujemnym, wynik testu nie może być jednoznacznie oceniony ze względu na podwyższoną reaktywność skóry. Należy to uwzględnić podczas odczytu reakcji z roztworami alergenów. Jeśli średnica bąbla po roztworze kontrolnym ujemnym przekracza 2 mm, badanie uznaje się za niemiarodajne.

Mieszanki alergenowe służą wyłącznie do badań przesiewowych. W przypadku dodatniego odczynu na mieszankę, należy powtórzyć testy z poszczególnymi alergenami wchodzącymi w jej skład. Wyjątek stanowią mieszanki traw oraz traw/zbóż, dla których zazwyczaj nie bada się pojedynczych alergenów.

Po zakończeniu procedury testowej pacjent powinien pozostać pod obserwacją przez co najmniej 30 minut. Po tym czasie lekarz powinien dokonać ponownej oceny stanu pacjenta.

Przeciwwskazania

Istnieją sytuacje kliniczne, w których wykonanie testów punktowych jest przeciwwskazane:

• Wszelkie ciężkie, uogólnione schorzenia
• Chorobowe zmiany skórne w obszarze, który ma być wykorzystany do testowania
• Leczenie lekami blokującymi receptory β-adrenergiczne (β-blokerami) oraz inhibitorami ACE
• Nadwrażliwość na którąkolwiek substancję pomocniczą zawartą w roztworach testowych

Należy dokładnie ocenić stan pacjenta przed przystąpieniem do testów, aby uniknąć potencjalnych powikłań i zapewnić wiarygodność wyników.

Ostrzeżenia specjalne i środki ostrożności

Wykonywanie testów punktowych wymaga zachowania szczególnej ostrożności i przestrzegania określonych zasad:

• Zaleca się przeprowadzanie testów w okresie bezobjawowym lub o niewielkim nasileniu objawów klinicznych alergii.
• W leczeniu niepożądanych reakcji alergicznych zaleca się stosowanie adrenaliny. Należy wcześniej rozważyć ewentualne przeciwwskazania do jej podania.
• U dzieci poniżej 4. roku życia decyzję o wykonaniu testów należy podejmować indywidualnie, biorąc pod uwagę stan zdrowia i dojrzałość dziecka.
• Nie przeprowadzono badań nad wpływem produktu na zdolność prowadzenia pojazdów mechanicznych i obsługiwania urządzeń mechanicznych w ruchu.

Lekarz wykonujący testy powinien być przygotowany na możliwość wystąpienia reakcji alergicznej, w tym reakcji anafilaktycznej, i mieć dostęp do odpowiedniego sprzętu i leków ratunkowych.

Interakcje

Chociaż nie przeprowadzono formalnych badań dotyczących interakcji, należy mieć świadomość, że niektóre leki mogą wpływać na wyniki testów punktowych:

• Leki przeciwhistaminowe
• Glikokortykosteroidy
• Leki o ubocznym działaniu przeciwhistaminowym

Wyżej wymienione substancje mogą prowadzić do uzyskania wyników fałszywie ujemnych. W miarę możliwości należy odstawić te leki przed badaniem na okres ich działania, określony przez producenta. Dodatkowo należy unikać równoczesnej naturalnej ekspozycji na badany alergen, co mogłoby zakłócić interpretację wyników.

Stosowanie w ciąży i podczas karmienia piersią

Brak jest wystarczających danych dotyczących bezpieczeństwa wykonywania testów skórnych w czasie ciąży i laktacji. Ze względu na potencjalne ryzyko wystąpienia reakcji anafilaktycznej, testów skórnych nie należy wykonywać u kobiet w ciąży.

W przypadku kobiet karmiących piersią, prawdopodobnie nie istnieje bezpośrednie zagrożenie dla niemowląt, jednak decyzję o przeprowadzeniu testów należy podejmować indywidualnie, rozważając stosunek potencjalnego ryzyka do możliwych korzyści diagnostycznych.

Działania niepożądane

Wykonywanie testów punktowych może wiązać się z wystąpieniem różnorodnych działań niepożądanych, od łagodnych reakcji miejscowych po potencjalnie zagrażające życiu reakcje ogólnoustrojowe:

• Nasilone reakcje miejscowe u silnie wrażliwych pacjentów - w razie potrzeby można zastosować miejscowo krem ze steroidem lub podać doustny lek przeciwhistaminowy.
• Reakcje uogólnione, w pojedynczych przypadkach o ciężkim przebiegu, włącznie z możliwością wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego.

Wstrząs anafilaktyczny może wystąpić już kilka sekund lub minut po ekspozycji na alergen, często nawet przed pojawieniem się reakcji miejscowej. Objawami zwiastunowymi są:

• Pieczenie, swędzenie i uczucie gorąca na języku lub pod językiem
• Dyskomfort w gardle
• Uczucie gorąca na dłoniach lub podeszwach stóp

Ze względu na ryzyko wystąpienia ciężkich reakcji alergicznych, konieczne jest przygotowanie zestawu przeciwwstrząsowego przed rozpoczęciem testów. Szczególnie istotne jest przygotowanie strzykawki z adrenaliną gotowej do natychmiastowego użycia.

Pacjenci, u których wystąpi wstrząs anafilaktyczny, muszą pozostawać pod ścisłą obserwacją lekarską przez 24 godziny. Należy poinformować pacjenta o możliwości wystąpienia reakcji niepożądanych nawet kilka godzin po ekspozycji na alergen i zalecić natychmiastowy kontakt z lekarzem w razie pojawienia się jakichkolwiek objawów reakcji uogólnionej.

Przedawkowanie

Przy prawidłowym wykonaniu testu punktowego przedawkowanie jest bardzo mało prawdopodobne. Jednakże w przypadku nieprawidłowego zastosowania, na przykład podania śródskórnego zamiast naskórnego, mogą wystąpić nasilone reakcje alergiczne. W takich sytuacjach lekarz powinien wdrożyć odpowiednie postępowanie medyczne, dostosowane do nasilenia objawów i stanu klinicznego pacjenta.

Mechanizm działania

Roztwory do testów punktowych zawierają alergeny, które wchodzą w reakcję ze swoistymi przeciwciałami IgE związanymi z mastocytami w skórze uczulonego pacjenta. Ta interakcja antygen-przeciwciało prowadzi do mostkowania receptorów dla fragmentu Fc IgE, co skutkuje uwolnieniem preformowanych mediatorów, przede wszystkim histaminy, z mastocytów.

Uwolnione mediatory wywołują w miejscu badania charakterystyczną reakcję skórną w postaci rumienia oraz odgraniczonego bąbla, któremu niekiedy towarzyszy tworzenie nibynóżek. Ta widoczna reakcja skórna stanowi podstawę do interpretacji wyniku testu punktowego.

Skład

Aktywność i stężenie alergenów w roztworach do testów punktowych wyrażone są w dwóch rodzajach jednostek:

• SBU - standaryzowane jednostki biologiczne
• BU - jednostki biologiczne

Roztwór kontrolny dodatni zawiera dichlorowodorek histaminy, który służy jako punkt odniesienia dla reakcji alergicznej i pozwala na ocenę reaktywności skóry pacjenta.