Wskazania do stosowania olanzapiny

Olanzapina jest wskazana w leczeniu następujących stanów u pacjentów dorosłych:

• Schizofrenia
• Leczenie średnio nasilonych i ciężkich epizodów manii
• Zapobieganie nawrotom choroby afektywnej dwubiegunowej u pacjentów, u których w terapii epizodu manii uzyskano dobrą odpowiedź na leczenie olanzapiną

Olanzapina wykazuje skuteczność w długoterminowym leczeniu podtrzymującym pacjentów ze schizofrenią, u których stwierdzono dobrą odpowiedź na leczenie w początkowej fazie terapii.

Dawkowanie i sposób podawania

Schizofrenia:

Zalecana dawka początkowa olanzapiny wynosi 10 mg/dobę.

Epizod manii:

Dawka początkowa wynosi 15 mg/dobę podawana jako dawka pojedyncza w monoterapii lub 10 mg/dobę w terapii skojarzonej.

Zapobieganie nawrotom choroby afektywnej dwubiegunowej:

Zalecana dawka początkowa wynosi 10 mg/dobę. U pacjentów otrzymujących olanzapinę w leczeniu epizodu manii, aby zapobiec nawrotom, należy kontynuować leczenie tą samą dawką.

Dawka dobowa może być ustalana w zależności od stanu klinicznego pacjenta w zakresie 5-20 mg/dobę. Zwiększenie dawki ponad rekomendowaną dawkę początkową zalecane jest tylko po ponownej ocenie stanu klinicznego i nie powinno być dokonywane częściej niż co 24 godziny.

Olanzapina może być podawana niezależnie od posiłków, ponieważ pokarm nie wpływa na jej wchłanianie. W przypadku planowanego zakończenia leczenia olanzapiną należy rozważyć stopniowe zmniejszanie dawki leku.

Szczególne grupy pacjentów:

Pacjenci w podeszłym wieku: Mniejsza dawka początkowa (5 mg/dobę) nie jest rutynowo zalecana, jednak powinna być rozważana u pacjentów w wieku 65 lat i powyżej, jeśli przemawiają za tym czynniki kliniczne.

Pacjenci z zaburzeniami czynności nerek i/lub wątroby: Należy rozważyć zastosowanie mniejszej dawki początkowej (5 mg). W przypadkach umiarkowanej niewydolności wątroby dawka początkowa powinna wynosić 5 mg i być ostrożnie zwiększana.

Osoby palące: Dawka początkowa i zakres stosowanych dawek u pacjentów niepalących nie wymagają rutynowej korekty w porównaniu z dawkami stosowanymi u pacjentów palących. Metabolizm olanzapiny może być indukowany przez palenie tytoniu. Zalecane jest monitorowanie stanu klinicznego i w razie potrzeby rozważenie zwiększenia dawki olanzapiny.

Płeć: W przypadku istnienia więcej niż jednego czynnika, który mógłby spowodować spowolnienie metabolizmu (płeć żeńska, podeszły wiek, niepalenie tytoniu) należy rozważyć zmniejszenie dawki początkowej. U tych pacjentów zwiększanie dawki, jeżeli wskazane, powinno być przeprowadzane z zachowaniem ostrożności.

Dzieci i młodzież: Nie zaleca się stosowania olanzapiny u dzieci i młodzieży poniżej 18 roku życia z uwagi na brak danych dotyczących bezpieczeństwa i skuteczności leczenia.

Podczas leczenia schizofrenią, epizodów manii i w celu zapobiegania nawrotom choroby afektywnej dwubiegunowej, dawka dobowa może być ustalana w zależności od stanu klinicznego pacjenta w zakresie 5-20 mg/dobę. Kluczowe jest indywidualne dostosowanie dawkowania oraz monitorowanie stanu klinicznego pacjenta w celu zapewnienia optymalnej skuteczności i bezpieczeństwa terapii.

Przeciwwskazania

Stosowanie olanzapiny jest przeciwwskazane w następujących przypadkach:

• Nadwrażliwość na olanzapinę lub na którąkolwiek substancję pomocniczą
• Pacjenci ze stwierdzonym ryzykiem wystąpienia jaskry z wąskim kątem przesączania

Należy zachować szczególną ostrożność przy stosowaniu olanzapiny u pacjentów z ryzykiem wystąpienia jaskry z wąskim kątem przesączania ze względu na potencjalne działanie antycholinergiczne leku.

Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności

Pacjenci w podeszłym wieku z psychozą związaną z otępieniem

Nie zaleca się stosowania olanzapiny u pacjentów z objawami psychozy i/lub zaburzeniami zachowania spowodowanymi otępieniem, z powodu zwiększonej śmiertelności oraz ryzyka występowania zdarzeń naczyniowo-mózgowych. W badaniach klinicznych u tej grupy pacjentów odnotowano:

• 2-krotne zwiększenie częstości zgonów w porównaniu do grupy placebo
• 3-krotne zwiększenie częstości występowania niepożądanych zdarzeń naczyniowo-mózgowych

Choroba Parkinsona

Nie zaleca się stosowania olanzapiny w leczeniu psychozy wywołanej przyjmowaniem agonistów dopaminy u pacjentów z chorobą Parkinsona. W badaniach klinicznych bardzo często zgłaszano nasilenie objawów parkinsonizmu i omamy, występujące z większą częstością niż w przypadku stosowania placebo.

Złośliwy zespół neuroleptyczny (ZZN)

ZZN jest potencjalnie zagrażającym życiu stanem związanym z przyjmowaniem leków przeciwpsychotycznych. Rzadkie przypadki ZZN były również zgłaszane w związku ze stosowaniem olanzapiny. Kliniczne objawy ZZN to:

• Bardzo wysoka gorączka
• Sztywność mięśni
• Zaburzenia świadomości
• Objawy niestabilności autonomicznego układu nerwowego (niemiarowe tętno, wahania ciśnienia tętniczego krwi, tachykardia, obfite pocenie się, zaburzenia rytmu serca)

W przypadku wystąpienia objawów ZZN lub wysokiej gorączki o niewyjaśnionej przyczynie, należy odstawić wszystkie leki przeciwpsychotyczne, w tym olanzapinę.

Hiperglikemia i cukrzyca

Niezbyt często zgłaszano wystąpienie hiperglikemii i/lub rozwój albo nasilenie objawów cukrzycy, sporadycznie związane z kwasicą ketonową lub śpiączką. Zaleca się odpowiednie monitorowanie stanu klinicznego, zgodnie z przyjętymi wytycznymi dotyczącymi leczenia przeciwpsychotycznego.

Zaburzenia lipidowe

W badaniach klinicznych kontrolowanych placebo u pacjentów leczonych olanzapiną obserwowano niepożądane zmiany w profilu lipidowym. W przypadku wystąpienia takich zmian należy zastosować odpowiednie leczenie, szczególnie u pacjentów z zaburzeniami przemiany lipidów lub czynnikami ryzyka rozwoju takich zaburzeń.

Aktywność antycholinergiczna

Należy zachować ostrożność przepisując olanzapinę pacjentom z przerostem gruczołu krokowego, niedrożnością porażenną jelit i podobnymi schorzeniami ze względu na potencjalne działanie antycholinergiczne leku.

Czynność wątroby

Często obserwowano przejściowe i bezobjawowe zwiększenie aktywności aminotransferaz wątrobowych. Należy zachować ostrożność u pacjentów ze zwiększoną aktywnością AlAT i/lub AspAT, z objawami niewydolności wątroby, z ograniczoną czynnościową rezerwą wątrobową oraz u pacjentów stosujących leki o potencjalnym działaniu hepatotoksycznym.

Stosowanie olanzapiny wymaga starannego monitorowania stanu klinicznego pacjenta, szczególnie w zakresie metabolicznym oraz wątrobowym. Kluczowe jest indywidualne podejście do terapii, uwzględniające potencjalne korzyści i ryzyko związane z leczeniem, zwłaszcza u pacjentów z grupy podwyższonego ryzyka wystąpienia działań niepożądanych.

Interakcje z innymi produktami leczniczymi i inne rodzaje interakcji

Olanzapina wchodzi w interakcje z wieloma substancjami, co może wpływać na jej skuteczność i bezpieczeństwo stosowania:

Wpływ innych leków na olanzapinę:

• Inhibitory CYP1A2 (np. fluwoksamina, cyprofloksacyna): Mogą hamować metabolizm olanzapiny, prowadząc do zwiększenia jej stężenia we krwi. Należy rozważyć zmniejszenie dawki olanzapiny.
• Induktory CYP1A2 (np. karbamazepina, palenie tytoniu): Mogą przyspieszać metabolizm olanzapiny, zmniejszając jej stężenie we krwi. Może być konieczne zwiększenie dawki olanzapiny.
• Węgiel aktywowany: Zmniejsza biodostępność olanzapiny o 50-60%. Powinien być podawany co najmniej 2 godziny przed lub po olanzapinie.

Wpływ olanzapiny na inne leki:

• Leki działające na OUN: Należy zachować ostrożność przy jednoczesnym stosowaniu z alkoholem lub lekami działającymi depresyjnie na OUN.
• Leki przeciwparkinsonowskie: Nie zaleca się jednoczesnego stosowania olanzapiny z lekami stosowanymi w chorobie Parkinsona u pacjentów z tą chorobą i otępieniem.
• Leki wydłużające odstęp QT: Należy zachować ostrożność przy jednoczesnym stosowaniu olanzapiny z lekami powodującymi wydłużenie odstępu QTc.

Inne istotne interakcje:

Walproinian: Jednoczesne stosowanie olanzapiny z walproinianem może zwiększać ryzyko wystąpienia neutropenii. Konieczne jest monitorowanie morfologii krwi.

Lit: Skojarzone stosowanie olanzapiny z litem może prowadzić do częstszego występowania objawów niepożądanych, takich jak drżenie, suchość jamy ustnej czy zwiększenie apetytu.

Znajomość potencjalnych interakcji olanzapiny z innymi lekami jest kluczowa dla bezpiecznego i skutecznego prowadzenia terapii. W przypadku konieczności stosowania olanzapiny w skojarzeniu z innymi lekami, należy dokładnie monitorować stan kliniczny pacjenta i w razie potrzeby dostosować dawkowanie.

Wpływ na płodność, ciążę i laktację

Ciąża

Nie przeprowadzono odpowiednich kontrolowanych badań u kobiet w ciąży. Olanzapina powinna być stosowana w ciąży jedynie w przypadku, kiedy spodziewane korzyści dla matki przeważają nad potencjalnym ryzykiem dla płodu.

Noworodki narażone na działanie leków przeciwpsychotycznych (w tym olanzapiny) w czasie III trymestru ciąży są w grupie ryzyka wystąpienia działań niepożądanych, w tym:

• Objawy pozapiramidowe
• Objawy odstawienne
• Pobudzenie
• Wzmożone napięcie
• Obniżone napięcie
• Drżenie
• Senność
• Zespół zaburzeń oddechowych
• Zaburzenia karmienia

Należy starannie kontrolować stan noworodków matek przyjmujących olanzapinę w czasie ciąży.

Karmienie piersią

W badaniu z udziałem zdrowych kobiet karmiących piersią wykazano, że olanzapina była wydzielana z mlekiem kobiecym. U niemowląt średnia ekspozycja (mg/kg mc.) w stanie stacjonarnym stanowiła 1,8% dawki przyjętej przez matkę (mg/kg mc.).

Pacjentkom powinno się odradzać karmienie piersią podczas przyjmowania olanzapiny.

Płodność

Brak danych dotyczących wpływu olanzapiny na płodność u ludzi. W badaniach na zwierzętach zaobserwowano wpływ na parametry reprodukcyjne.

Decyzja o stosowaniu olanzapiny u kobiet w ciąży lub karmiących piersią powinna być podejmowana indywidualnie, po dokładnej analizie potencjalnych korzyści i ryzyka. Konieczne jest ścisłe monitorowanie stanu zdrowia matki i dziecka w przypadku ekspozycji na olanzapinę w okresie ciąży lub laktacji.

Działania niepożądane

Najczęściej zgłaszane działania niepożądane (≥1% pacjentów) związane ze stosowaniem olanzapiny w badaniach klinicznych to:

• Senność
• Zwiększenie masy ciała
• Eozynofilia
• Zwiększenie stężenia prolaktyny, cholesterolu, glukozy i triglicerydów
• Cukromocz
• Zwiększenie apetytu
• Zawroty głowy
• Akatyzja
• Parkinsonizm
• Leukopenia, neutropenia
• Dyskineza
• Niedociśnienie ortostatyczne
• Działanie antycholinergiczne
• Przejściowe, bezobjawowe zwiększenie aktywności aminotransferaz wątrobowych
• Wysypka
• Astenia
• Zmęczenie
• Gorączka
• Ból stawu
• Zwiększenie aktywności fosfatazy zasadowej

Szczególne grupy pacjentów:

Pacjenci w podeszłym wieku z otępieniem: Zwiększone ryzyko zgonów i zdarzeń naczyniowo-mózgowych.

Pacjenci z chorobą Parkinsona: Nasilenie objawów parkinsonizmu i omamy.

Pacjenci z chorobą afektywną dwubiegunową leczeni olanzapiną w skojarzeniu z litem lub walproinianem: Częstsze występowanie drżenia, suchości jamy ustnej, zwiększonego apetytu i przyrostu masy ciała.

Młodzież (13-17 lat): Większy przyrost masy ciała oraz zmiany w stężeniach lipidów i prolaktyny w porównaniu do pacjentów dorosłych.

Długotrwałe stosowanie:

Przy długotrwałym stosowaniu olanzapiny (co najmniej 48 tygodni) obserwowano zwiększenie odsetka pacjentów z istotnymi klinicznie zmianami masy ciała, stężenia glukozy, cholesterolu całkowitego, LDL, HDL i triglicerydów.

Monitorowanie pacjentów pod kątem wystąpienia działań niepożądanych, szczególnie metabolicznych i neurologicznych, jest kluczowe dla bezpiecznego stosowania olanzapiny. W przypadku wystąpienia istotnych klinicznie działań niepożądanych należy rozważyć modyfikację terapii lub zmianę leku.

Przedawkowanie

W przypadku przedawkowania olanzapiny mogą wystąpić następujące objawy:

Bardzo częste objawy (częstość >10%):

• Częstoskurcz
• Pobudzenie lub agresywność
• Dyzartria
• Różne objawy pozapiramidowe
• Obniżony poziom świadomości (od sedacji do śpiączki włącznie)

Inne znaczące klinicznie objawy:

• Delirium
• Drgawki
• Śpiączka
• Prawdopodobny złośliwy zespół neuroleptyczny (ZZN)
• Depresja oddechowa
• Zachłyśnięcie
• Nadciśnienie lub niedociśnienie
• Zaburzenia rytmu serca (<2% przypadków przedawkowania)
• Zatrzymanie krążenia i oddychania

Odnotowano przypadki śmierci już po przyjęciu jednorazowej dawki nie większej niż 450 mg, ale też powrotu do zdrowia po przyjęciu jednorazowej doustnej dawki około 2 g olanzapiny.

Postępowanie w przypadku przedawkowania:

• Nie istnieje swoista odtrutka przeciwko olanzapinie
• Nie zaleca się prowokowania wymiotów
• Wskazane może być wdrożenie standardowego postępowania w przedawkowaniu (płukanie żołądka, podanie węgla aktywowanego)
• Wykazano, że jednoczesne podanie węgla aktywowanego zmniejsza dostępność biologiczną przyjętej doustnie olanzapiny o 50-60%
• Leczenie objawowe i monitorowanie czynności życiowych powinno być wdrożone zgodnie ze stanem klinicznym pacjenta
• Należy leczyć niedociśnienie oraz zapaść krążeniową i podtrzymywać czynności oddechowe
• Nie należy stosować adrenaliny, dopaminy ani innych środków sympatykomimetycznych wykazujących aktywność β-agonistyczną, ponieważ β-stymulacja może nasilić niedociśnienie
• Konieczne jest monitorowanie czynności układu sercowo-naczyniowego w celu wykrycia ewentualnych zaburzeń rytmu serca

Ścisła kontrola lekarska oraz monitorowanie powinny trwać do całkowitego powrotu pacjenta do zdrowia.

W przypadku podejrzenia przedawkowania olanzapiny kluczowe jest szybkie wdrożenie odpowiedniego postępowania medycznego, obejmującego monitorowanie funkcji życiowych, leczenie objawowe oraz zapobieganie powikłaniom. Ze względu na potencjalnie poważne konsekwencje przedawkowania, pacjenci powinni być hospitalizowani i obserwowani do czasu całkowitego ustąpienia objawów.

Właściwości farmakologiczne

Mechanizm działania

Olanzapina jest lekiem przeciwpsychotycznym, przeciwmaniakalnym oraz stabilizującym nastrój, wykazującym działanie w stosunku do licznych układów receptorowych. Jej działanie opiera się na:

• Antagonizmie wobec receptorów dopaminowych D1, D2, D3, D4
• Antagonizmie wobec receptorów serotoninowych 5-HT2A, 5-HT2C, 5-HT3, 5-HT6
• Antagonizmie wobec receptorów α1-adrenergicznych
• Antagonizmie wobec receptorów histaminowych H1
• Antagonizmie wobec receptorów muskarynowych M1, M2, M3, M4, M5

Ta szeroka aktywność receptorowa przyczynia się zarówno do skuteczności terapeutycznej, jak i do profilu działań niepożądanych olanzapiny.

Właściwości farmakokinetyczne

• Wchłanianie: Olanzapina jest dobrze wchłaniana po podaniu doustnym, osiągając maksymalne stężenie w osoczu w ciągu 5-8 godzin. Pokarm nie wpływa na jej wchłanianie.
• Dystrybucja: Olanzapina wiąże się w około 93% z białkami osocza, głównie z albuminami i α1-kwaśną glikoproteiną.
• Metabolizm: Olanzapina jest metabolizowana w wątrobie, głównie poprzez sprzęganie i utlenianie. Głównym metabolitem jest 10-N-glukuronid, który nie przenika przez barierę krew-mózg. Cytochromy P450-CYP1A2 i CYP2D6 biorą udział w tworzeniu metabolitów N-demetylowego i 2-hydroksymetylowego.
• Eliminacja: Średni okres półtrwania olanzapiny u zdrowych osób wynosi około 33 godzin. Około 57% olanzapiny jest wydalane z moczem, głównie w postaci metabolitów.

Grupy szczególne

• Osoby w podeszłym wieku: Średni okres półtrwania jest dłuższy u osób w podeszłym wieku (39 godzin) w
  
  1) Schizofrenia
  Choroba Huntingtona; F21; F22; F23; F24; F25; F28; F29 wg ICD-10; Jadłowstręt psychiczny (F50.0; F50.1 wg ICD-10) - do ukończenia 18 rż.
  Choroba afektywna dwubiegunowa
  Choroba Huntingtona; F21; F22; F23; F24; F25; F28; F29 wg ICD-10; Jadłowstręt psychiczny (F50.0; F50.1 wg ICD-10) - do ukończenia 18 rż.
  2) Pacjenci 65+
  Przysługuje uprawnionym pacjentom we wskazaniach określonych w decyzji o objęciu refundacją. Jeżeli lek jest refundowany we wszystkich zarejestrowanych wskazaniach, to jest w nich wszystkich bezpłatny dla pacjenta. Jeżeli natomiast lek jest refundowany w określonych wskazaniach, to jest bezpłatny dla seniorów tylko i wyłącznie w tych właśnie wskazaniach.
  3) Pacjenci do ukończenia 18 roku życia