Endoxan
Cyclophosphamide
Endoxan - charakterystyka leku dla lekarzy
Wskazania do stosowania
Cyklofosfamid (Endoxan) jest lekiem cytostatycznym stosowanym w monoterapii lub leczeniu skojarzonym w następujących wskazaniach:
- Białaczki: ostra lub przewlekła białaczka limfoblastyczna/limfocytowa i białaczka szpikowa
- Chłoniaki złośliwe: ziarnica złośliwa (choroba Hodgkina), chłoniak nieziarniczy, szpiczak mnogi
- Złośliwe guzy lite z przerzutami lub bez: rak jajnika, rak piersi, drobnokomórkowy rak płuc, neuroblastoma, mięsak Ewinga, mięśniakomięsak prążkowany u dzieci,iarniniak Wegenera
- Leczenie immunosupresyjne w przeszczepach organów
- Leczenie kondycjonujące przed allogenicznym przeszczepem szpiku kostnego w ciężkiej anemii aplastycznej, ostrej białaczce szpikowej i limfoblastycznej, przewlekłej białaczce szpikowej
Cyklofosfamid wykazuje szerokie spektrum działania przeciwnowotworowego, co czyni go cennym lekiem w terapii wielu nowotworów hematologicznych i guzów litych. Jego zastosowanie w leczeniu immunosupresyjnym podkreśla wszechstronność tego leku.
Dawkowanie i sposób podawania
Cyklofosfamid powinien być stosowany wyłącznie przez lekarzy z doświadczeniem w jego stosowaniu. Dawkowanie należy ustalać indywidualnie dla każdego pacjenta, biorąc pod uwagę:
- Wskazanie terapeutyczne
- Schemat terapii skojarzonej
- Ogólny stan zdrowia pacjenta i funkcjonowanie narządów
- Wyniki kontrolnych badań laboratoryjnych, zwłaszcza monitorowania komórek krwi
W leczeniu skojarzonym z innymi cytostatykami o podobnej toksyczności może być konieczne zredukowanie dawki lub wydłużenie odstępów między cyklami leczenia. Zastosowanie czynników stymulujących hematopoezę może zmniejszyć ryzyko powikłań mielosupresyjnych.
Aby zmniejszyć ryzyko toksycznego działania na drogi moczowe, należy zapewnić odpowiednie nawodnienie pacjenta. Cyklofosfamid powinien być podawany rano.
| Grupa pacjentów | Zalecenia dotyczące dawkowania |
|---|---|
| Pacjenci z zaburzeniami wątroby | Ciężkie zaburzenia czynności wątroby mogą wpływać na aktywację cyklofosfamidu i jego skuteczność. Należy to uwzględnić przy doborze dawki. |
| Pacjenci z zaburzeniami czynności nerek | Może dojść do zwiększenia stężenia cyklofosfamidu i jego metabolitów w osoczu. Konieczne może być dostosowanie dawki. |
| Pacjenci dializowani | Należy rozważyć zapewnienie stałych odstępów między podawaniem cyklofosfamidu a dializą. |
| Osoby w podeszłym wieku | Uwzględnić częstsze zaburzenia czynności narządów, choroby współistniejące i inne stosowane leki przy monitorowaniu toksyczności i dostosowywaniu dawki. |
Dawkowanie cyklofosfamidu wymaga indywidualnego podejścia i ścisłego monitorowania pacjenta, ze szczególnym uwzględnieniem funkcji nerek, wątroby oraz parametrów hematologicznych.
Przeciwwskazania
Stosowanie cyklofosfamidu jest przeciwwskazane w następujących przypadkach:
- Nadwrażliwość na cyklofosfamid
- Klinicznie istotna mielosupresja, szczególnie u chorych uprzednio leczonych cytostatykami i/lub po radioterapii
- Krwotoczne zapalenie pęcherza moczowego
- Choroby powodujące zastój w drogach moczowych
- Czynne zakażenia
Przeciwwskazania te wynikają z mechanizmu działania cyklofosfamidu oraz jego potencjalnych działań niepożądanych. Szczególną uwagę należy zwrócić na stan układu krwiotwórczego oraz dróg moczowych pacjenta przed rozpoczęciem terapii.
Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności
Stosowanie cyklofosfamidu wymaga zachowania szczególnej ostrożności w następujących przypadkach:
- Pacjenci po wcześniejszym leczeniu cytotoksycznym i/lub radioterapii
- Zaburzenia elektrolitowe
- Niewydolność nerek i/lub wątroby
- Podeszły wiek
- Zaburzenia czynności układu immunologicznego (np. w przebiegu cukrzycy)
Konieczne jest regularne monitorowanie parametrów hematologicznych, funkcji wątroby i nerek. W przypadku wystąpienia krwiomoczu lub krwinkomoczu należy przerwać leczenie. Odpowiednie nawodnienie pacjenta i stosowanie mesny może zmniejszyć ryzyko krwotocznego zapalenia pęcherza moczowego.
Należy zwrócić uwagę na możliwość nasilenia chorób o podłożu zatorowo-zakrzepowym, wystąpienia DIC lub zespołu hemolityczno-mocznicowego. Kontrola stężenia elektrolitów i ostrożność u pacjentów z chorobami serca są niezbędne.
Stosowanie szczepionek zawierających żywe atenuowane wirusy jest przeciwwskazane przez co najmniej 3 miesiące po zakończeniu chemioterapii. U pacjentów z ospą wietrzną może wystąpić zagrażające życiu zaostrzenie infekcji.
Cyklofosfamid wykazuje działanie mutagenne, karcenogenne i teratogenne, co należy uwzględnić w planowaniu leczenia i monitorowaniu pacjenta.
Warto zapamiętać
- Cyklofosfamid wymaga ścisłego monitorowania parametrów hematologicznych i funkcji narządów wewnętrznych.
- Odpowiednie nawodnienie i stosowanie mesny mogą znacząco zmniejszyć ryzyko krwotocznego zapalenia pęcherza moczowego.
Interakcje z innymi produktami leczniczymi
Cyklofosfamid wchodzi w liczne interakcje z innymi lekami, co wymaga szczególnej uwagi przy jego stosowaniu:
- Nasilenie działania hipoglikemizującego pochodnych sulfonylomocznika
- Allopurinol i hydrochlorotiazyd nasilają działanie immunosupresyjne
- Fenobarbital, fenytoina i wodzian chloralu nasilają metabolizm cyklofosfamidu
- Zmniejszona skuteczność szczepienia przeciw grypie
- Hamowanie aktywności cholinoesterazy - ryzyko przedłużonego bezdechu przy stosowaniu depolaryzujących leków zwiotczających
- Chloramfenikol może wydłużać T0,5 cyklofosfamidu
- Nasilenie kardiotoksyczności przy jednoczesnym stosowaniu antracyklin, pentostatyny lub po napromienianiu okolicy serca
- Indometacyna może spowodować zatrucie wodne
- Grejpfruty i sok grejpfrutowy mogą zmniejszać aktywację i skuteczność cyklofosfamidu
Szczególną ostrożność należy zachować przy stosowaniu cyklofosfamidu w skojarzeniu z busulfanem lub napromienianiem całego ciała przed przeszczepieniem szpiku kostnego ze względu na ryzyko zakrzepicy wielkich pni żyły wątrobowej. U pacjentów po adrenalektomii może być konieczna modyfikacja dawkowania kortykosteroidów stosowanych w terapii substytucyjnej.
Wpływ na ciążę i laktację
Cyklofosfamid należy do kategorii D leków w ciąży. Nie należy go stosować w ciąży, szczególnie w I trymestrze. W trakcie leczenia i po jego zakończeniu konieczne jest stosowanie skutecznych metod antykoncepcji. Lek przenika do mleka matki, dlatego podczas leczenia należy przerwać karmienie piersią.
Działania niepożądane
Stosowanie cyklofosfamidu wiąże się z ryzykiem wystąpienia licznych działań niepożądanych, z których najważniejsze to:
- Mielotoksyczność: leukopenia, małopłytkowość, niedokrwistość
- Wtórne zakażenia, niekiedy zagrażające życiu
- Nudności i wymioty (często zależne od dawki)
- Krwotoczne jałowe zapalenie pęcherza moczowego
- Hepatotoksyczność
- Kardiotoksyczność: kardiomiopatia, zaburzenia rytmu serca, niewydolność serca
- Utrata włosów
- Zaburzenia płodności: oligospermia, azoospermia, amenorrhoea
- Zwiększone ryzyko wtórnych nowotworów, szczególnie raka pęcherza moczowego
Monitorowanie pacjenta pod kątem tych działań niepożądanych jest kluczowe dla bezpiecznego stosowania cyklofosfamidu. Szczególną uwagę należy zwrócić na parametry hematologiczne, funkcję nerek i wątroby oraz stan układu sercowo-naczyniowego.
Przedawkowanie
W przypadku przedawkowania cyklofosfamidu należy spodziewać się nasilenia objawów mielosupresji, głównie leukocytopenii, oraz krwotocznego zapalenia pęcherza moczowego. Nie istnieje swoiste antidotum. Leczenie polega na podtrzymywaniu funkcji życiowych i leczeniu objawowym. Cyklofosfamid można usunąć z organizmu za pomocą hemodializy.
Mechanizm działania
Cyklofosfamid jest cytostatykiem z grupy oksazofosforyn o działaniu alkilującym. Jego mechanizm działania polega na:
- Interakcji alkilujących metabolitów z DNA
- Fragmentacji łańcuchów DNA
- Rozerwaniu wiązań krzyżowych DNA-białko
Działanie cyklofosfamidu nie jest swoiste dla poszczególnych faz cyklu komórkowego. Lek jest prawie całkowicie wchłaniany z przewodu pokarmowego, z biodostępnością po podaniu doustnym wynoszącą 75%. Bardzo słabo wiąże się z białkami osocza, choć niektóre jego metabolity mogą wiązać się w 60%.
Zrozumienie mechanizmu działania cyklofosfamidu jest kluczowe dla optymalizacji jego stosowania w różnych schematach terapeutycznych oraz przewidywania potencjalnych działań niepożądanych.
Podsumowanie
Cyklofosfamid (Endoxan) jest wszechstronnym lekiem cytostatycznym o szerokim spektrum zastosowań w onkologii i immunologii. Jego skuteczność w leczeniu wielu typów nowotworów oraz w terapii immunosupresyjnej czyni go cennym narzędziem w rękach doświadczonych klinicystów. Jednakże, ze względu na potencjalne poważne działania niepożądane, stosowanie cyklofosfamidu wymaga ścisłego monitorowania pacjenta i indywidualnego dostosowania dawki. Kluczowe jest zrozumienie mechanizmu działania leku, jego interakcji z innymi preparatami oraz potencjalnych zagrożeń związanych z jego stosowaniem. Właściwe zarządzanie terapią cyklofosfamidem może znacząco poprawić wyniki leczenia przy jednoczesnym minimalizowaniu ryzyka dla pacjenta.
Chemioterapia
Załącznik: C.13.
2) Refundacja we wszystkich zarejestrowanych wskazaniach: Pokaż wskazania z ChPL
Endoxan
Wskazania pozarejestracyjne: Choroby autoimmunizacyjne; amyloidoza; zespół hemofagocytowy; zespół POEMS; małopłytkowość oporna na leczenie kortykosteroidami; anemia hemolityczna oporna na leczenie kortykosteroidami; sarkoidoza; śródmiąższowe zapalenie płuc - w przypadkach innych niż określone w ChPL - z wyjątkiem idiopatycznego włóknienia płuc
3) Pacjenci 65+
Przysługuje uprawnionym pacjentom we wskazaniach określonych w decyzji o objęciu refundacją. Jeżeli lek jest refundowany we wszystkich zarejestrowanych wskazaniach, to jest w nich wszystkich bezpłatny dla pacjenta. Jeżeli natomiast lek jest refundowany w określonych wskazaniach, to jest bezpłatny dla seniorów tylko i wyłącznie w tych właśnie wskazaniach.
4) Pacjenci do ukończenia 18 roku życia
Alkohol
Ciąża - trymestr 1 - Kategoria D
Ciąża - trymestr 2 - Kategoria D
Ciąża - trymestr 3 - Kategoria D
Wykaz A