Alexan® - charakterystyka produktu leczniczego dla lekarzy

Wskazania do stosowania

Cytarabina (Alexan®) znajduje zastosowanie w monoterapii oraz terapii skojarzonej w następujących wskazaniach:

• Ostre białaczki szpikowe - leczenie indukujące i podtrzymujące
• Ostre białaczki limfoblastyczne - leczenie indukujące i podtrzymujące
• Nacieki białaczkowe w ośrodkowym układzie nerwowym
• Chłoniaki nieziarnicze (Non-Hodgkin's lymphoma)

Ponadto, w leczeniu dużymi dawkami cytarabina jest stosowana w:

• Opornych na leczenie chłoniakach nieziarniczych
• Opornych na leczenie ostrych białaczkach szpikowych
• Opornych na leczenie ostrych białaczkach limfoblastycznych
• Przełomie blastycznym w przewlekłej białaczce szpikowej

Cytarabina wykazuje szerokie spektrum działania w hematoonkologii, będąc kluczowym lekiem w terapii ostrych białaczek oraz chłoniaków. Jej zastosowanie obejmuje zarówno leczenie indukujące remisję, jak i terapię podtrzymującą, a także leczenie opornych postaci nowotworów układu krwiotwórczego.

Dawkowanie i sposób podawania

Cytarabina dostępna jest w dwóch stężeniach:

• 20 mg/ml - do podania dożylnego, podskórnego i dokanałowego
• 50 mg/ml - do podania dożylnego i podskórnego

Uwaga: Cytarabina może być stosowana wyłącznie w specjalistycznych ośrodkach, przez lekarzy z dużym doświadczeniem w chemioterapii, którzy mogą zapewnić odpowiednie leczenie wspomagające.

Dawkowanie i sposób podania zależą od schematu leczenia. Przed rozpoczęciem terapii należy zapoznać się z aktualną literaturą fachową, działaniami niepożądanymi, środkami ostrożności i przeciwwskazaniami dotyczącymi wszystkich leków włączonych do programu leczenia.

Leczenie indukujące remisję

Standardowa dawka w leczeniu indukującym remisję wynosi 100-200 mg/m² pc./dobę, najczęściej w ciągłej infuzji dożylnej lub w szybkiej infuzji przez 5-10 dni. Czas trwania leczenia zależy od wyników badań klinicznych i morfologicznych (badań szpiku kostnego). Typowy schemat obejmuje:

• 7 dni leczenia
• 7-9 dni przerwy
• Powtórzenie cyklu do uzyskania remisji lub wystąpienia działań toksycznych

Alternatywnie można kontynuować leczenie do wystąpienia hipoplazji szpiku, co uznaje się za próg tolerancji. Przed powtórzeniem cyklu należy zapewnić 14-dniową przerwę lub poczekać do normalizacji obrazu szpiku kostnego.

Leczenie podtrzymujące remisję

W leczeniu podtrzymującym remisję stosuje się zwykle dawkę 70-200 mg/m² pc./dobę w szybkim wstrzyknięciu dożylnym lub podskórnym, podawaną przez 5 dni co 4 tygodnie lub raz w tygodniu.

Leczenie chłoniaków nieziarniczych

Dorośli: Cytarabina jest zwykle stosowana w schematach chemioterapii skojarzonej. Przykładowo, w schemacie PROMACE-CYTABOM cytarabina podawana jest w dawce 300 mg/m² pc./dobę w 8. dniu cyklu leczenia.

Dzieci: Dawkowanie zależy od stopnia zaawansowania choroby i typu histologicznego. Przykładowe schematy:

• 150 mg/m² pc. w 1-godzinnej infuzji dożylnej co 12 h w 4. i 5. dniu terapii (protokoły BMF dla chłoniaka z komórek B w stadium II-IV)
• 75 mg/m² pc. w dniach 31-34, 38-41, 45-48 oraz 52-55 terapii indukcyjnej (protokół BMF dla chłoniaków nie-B-komórkowych w stadium I i II)

Leczenie dużymi dawkami

W leczeniu dużymi dawkami stosuje się zwykle 1-3 g cytarabiny/m² pc. w infuzji dożylnej trwającej 1-3 h, podawanej co 12 h przez 4-6 dni. Należy stosować wyłącznie rozcieńczalniki niezawierające konserwantów.

Leczenie białaczek zlokalizowanych w obrębie ośrodkowego układu nerwowego

W leczeniu dokanałowym zaleca się stosowanie cytarabiny w stężeniu 20 mg/ml. Typowa dawka wynosi 5-30 mg/m² pc., podawana co 2-7 dni. Najczęściej stosuje się 30 mg/m² pc. raz na 4 dni, do czasu stwierdzenia braku komórek złośliwych w płynie mózgowo-rdzeniowym.

Tabela 1. Zestawienie dawkowania cytarabiny w zależności od drogi podania i rodzaju leczenia.

Dawkowanie należy dostosować indywidualnie, uwzględniając stan kliniczny pacjenta, wyniki badań laboratoryjnych oraz odpowiedź na leczenie. U pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby lub nerek zaleca się ostrożność i stosowanie możliwie najmniejszych skutecznych dawek.

Przeciwwskazania

Stosowanie cytarabiny jest przeciwwskazane w następujących przypadkach:

• Nadwrażliwość na cytarabinę lub którykolwiek składnik preparatu
• Leukopenia i małopłytkowość nienowotworowego pochodzenia
• Ciąża i okres karmienia piersią

Należy zachować szczególną ostrożność i dokładnie rozważyć stosunek ryzyka do korzyści przy stosowaniu dużych dawek cytarabiny u pacjentów powyżej 60 roku życia.

Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności

Podczas terapii cytarabiną konieczne jest regularne monitorowanie:

• Czynności szpiku kostnego
• Czynności wątroby
• Czynności nerek
• Stężenia kwasu moczowego

U pacjentów z dużą liczbą blastocytów lub dużą masą guza zalecana jest profilaktyka hiperurykemii.

Podczas leczenia dużymi dawkami cytarabiny wymagana jest stała kontrola:

• Czynności ośrodkowego układu nerwowego
• Czynności płuc

Kontrolę powinien prowadzić lekarz z doświadczeniem w leczeniu cytostatykami. W celu uniknięcia powikłań okulistycznych, podczas leczenia dużymi dawkami wskazane jest regularne przemywanie oczu.

Uwaga: Należy unikać bezpośredniego kontaktu leku ze skórą i błonami śluzowymi, zwłaszcza oczu. Pacjenci nie powinni prowadzić pojazdów mechanicznych ani obsługiwać urządzeń mechanicznych i elektrycznych w trakcie bezpośredniej terapii.

U pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby lek należy stosować ostrożnie, po dokładnym rozważeniu stosunku korzyści do ryzyka. Podczas terapii pacjent nie powinien otrzymywać szczepionek zawierających żywe organizmy.

W przypadku wystąpienia objawów toksycznego działania na OUN lub pierwszych objawów nadwrażliwości, wskazana jest natychmiastowa ocena ryzyka i ewentualna modyfikacja leczenia.

Interakcje z innymi produktami leczniczymi

Cytarabina może wchodzić w interakcje z następującymi lekami:

• Inne leki hamujące czynność szpiku kostnego (w tym inne cytostatyki) - możliwe nasilenie działania toksycznego na szpik kostny
• Flucytozyna - możliwe osłabienie działania flucytozyny
• Fluorouracyl, gentamycyna, penicylina G, oksacylina, heparyna, insulina, metyloprednizolon, metotreksat - wykazano interakcje w badaniach doświadczalnych

Należy zachować ostrożność przy jednoczesnym stosowaniu cytarabiny z wymienionymi lekami i monitorować pacjenta pod kątem potencjalnych interakcji.

Wpływ na płodność, ciążę i laktację

Cytarabina jest przeciwwskazana w ciąży i okresie karmienia piersią ze względu na ryzyko teratogenności i uszkodzenia płodu.

Lek powoduje uszkodzenie genotypu, dlatego pacjenci powinni unikać prokreacji w czasie terapii i przez okres 6 miesięcy po zakończeniu leczenia. Ze względu na ryzyko nieodwracalnej niepłodności, należy rozważyć możliwość konserwacji nasienia przed rozpoczęciem leczenia u mężczyzn.

Działania niepożądane

Najczęstsze działania niepożądane cytarabiny obejmują:

• Supresję szpiku kostnego (zależną od dawki): leukopenia, małopłytkowość, niedokrwistość
• Zaburzenia żołądkowo-jelitowe: nudności, wymioty, biegunka, zapalenie błon śluzowych jamy ustnej
• Reakcje skórne: wysypka, zaczerwienienie skóry, wyłysienie
• Zaburzenia OUN (głównie przy dużych dawkach): zaburzenia czynności mózgowo-móżdżkowych, ból głowy, zaburzenia psychiczne
• Powikłania oczne: zapalenie spojówek, zapalenie rogówki, zaburzenia widzenia
• Uszkodzenie wątroby: zwiększenie aktywności aminotransferaz
• Zespół cytarabinowy: gorączka, bóle mięśni i kości, wysypka, zapalenie spojówek

Rzadziej występują poważne powikłania, takie jak martwicze zapalenie jelit, encefalopatia, uszkodzenie nerwów obwodowych czy zapalenie trzustki. Należy monitorować pacjentów pod kątem wystąpienia działań niepożądanych i odpowiednio modyfikować leczenie.

Właściwości farmakodynamiczne i farmakokinetyczne

Cytarabina jest antymetabolitem - analogiem pirymidyn. Jej mechanizm działania polega na:

• Blokowaniu polimerazy DNA
• Hamowaniu reduktazy difosforanu cytydyny

Te działania prowadzą do konkurencyjnego blokowania syntezy DNA, co warunkuje cytotoksyczne działanie leku. Cytarabina jest cytostatykiem fazowo specyficznym (faza S), hamuje również przejście z fazy G1 do S.

Najważniejsze parametry farmakokinetyczne:

• T_0,5 w fazie wstępnej: 1,4-7,5 min
• T_0,5 w fazie końcowej: 10-200 min (średnio 120 min)
• Stałe stężenia osiągane w ciągu 1 h po 1-3 h wlewie dożylnym
• Wiązanie z białkami osocza: 2-20%
• Przenikanie przez barierę krew-mózg: stężenie w płynie mózgowo-rdzeniowym 10-40% stężenia we krwi
• Wydalanie z moczem w postaci niezmienionej: 4-10% podanej dawki

Cytarabina jest szybko metabolizowana i po podaniu doustnym nie wykazuje skuteczności terapeutycznej.

Skład

Substancja czynna: cytarabina

Dostępne dawki w fiolkach:

• 5 mg
• 10 mg
• 20 mg
• 40 mg

Alexan® jest kluczowym lekiem w terapii nowotworów hematologicznych, wymagającym jednak ścisłego monitorowania pacjenta i dostosowywania dawkowania do indywidualnej sytuacji klinicznej.