Alexan® - szczegółowe informacje dla lekarzy

Wskazania do stosowania

Cytarabina (Alexan®) znajduje zastosowanie w monoterapii oraz w leczeniu skojarzonym w następujących wskazaniach:

• Ostre białaczki szpikowe - leczenie początkowe i podtrzymujące
• Ostre białaczki limfoblastyczne - leczenie początkowe i podtrzymujące
• Ośrodkowym układzie nerwowym
• Chłoniaki nieziarnicze (Non-Hodgkin's lymphoma)

Leczenie dużymi dawkami stosuje się w przypadku:

• Opornych na leczenie chłoniaków nieziarniczych
• Opornych na leczenie ostrych białaczek szpikowych
• Opornych na leczenie ostrych białaczek limfoblastycznych
• Przełomu blastycznego w przewlekłej białaczce szpikowej

Cytarabina to lek o szerokim spektrum zastosowań w hematoonkologii, szczególnie w leczeniu ostrych białaczek i chłoniaków. Może być stosowana zarówno w terapii pierwszego rzutu, jak i w przypadkach oporności na wcześniejsze leczenie.

Dawkowanie i sposób podawania

Cytarabina dostępna jest w dwóch stężeniach:

• 20 mg/ml - do podawania dożylnego, podskórnego i dokanałowego
• 50 mg/ml - do podawania dożylnego i podskórnego

Lek może być stosowany wyłącznie w specjalistycznych ośrodkach, przez lekarzy z dużym doświadczeniem w chemioterapii. Dawkowanie i sposób podania zależą od schematu leczenia.

Leczenie indukujące remisję:

Tabela 1. Dawkowanie cytarabiny w leczeniu indukującym remisję

Czas trwania leczenia zależy od wyników badań klinicznych i morfologicznych. Możliwe jest kontynuowanie terapii do wystąpienia hipoplazji szpiku.

Leczenie podtrzymujące remisję:

Tabela 2. Dawkowanie cytarabiny w leczeniu podtrzymującym remisję

Leczenie chłoniaków nieziarniczych:

Dorośli: Cytarabina stosowana jest zwykle w schematach leczenia skojarzonego. Przykładowo, w schemacie PROMACE-CYTABOM dawka wynosi 300 mg/m² pc./dobę w 8. dniu cyklu.

Dzieci: Dawkowanie zależy od stopnia zaawansowania choroby i typu histologicznego. Przykładowe schematy:

• 150 mg/m² pc. w 1-godzinnej infuzji dożylnej co 12 h w 4. i 5. dniu terapii (protokoły BMF dla chłoniaka z komórek B w stadium II-IV)
• 75 mg/m² pc. w dniach 31-34, 38-41, 45-48 oraz 52-55 terapii indukcyjnej (protokół BMF dla chłoniaków nie-B-komórkowych w stadium I i II)

Leczenie dużymi dawkami:

Tabela 3. Dawkowanie cytarabiny w leczeniu dużymi dawkami

Leczenie białaczek zlokalizowanych w obrębie OUN:

Dokanałowo zaleca się podawanie leku w stężeniu 20 mg/ml. Typowa dawka wynosi 5-30 mg/m² pc., co 2-7 dni. Najczęściej stosuje się 30 mg/m² pc. raz na 4 dni do czasu eliminacji komórek nowotworowych z płynu mózgowo-rdzeniowego.

Dawkowanie cytarabiny jest złożone i zależy od wielu czynników, takich jak rodzaj nowotworu, faza leczenia czy wiek pacjenta. Kluczowe jest indywidualne dostosowanie terapii przez doświadczonego hematologa.

Przeciwwskazania

Stosowanie cytarabiny jest przeciwwskazane w następujących przypadkach:

• Nadwrażliwość na cytarabinę
• Leukopenia i małopłytkowość nienowotworowego pochodzenia
• Ciąża i okres karmienia piersią

U pacjentów powyżej 60. roku życia należy starannie rozważyć stosunek ryzyka do korzyści przed zastosowaniem dużych dawek leku.

Przeciwwskazania do stosowania cytarabiny są stosunkowo nieliczne, ale istotne. Szczególną uwagę należy zwrócić na stan układu krwiotwórczego oraz wiek pacjenta.

Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności

Podczas terapii cytarabiną konieczne jest regularne monitorowanie:

• Czynności szpiku kostnego
• Czynności wątroby i nerek
• Stężenia kwasu moczowego

U pacjentów z dużą liczbą blastocytów lub dużą masą guza zalecana jest profilaktyka hiperurykemii.

Podczas leczenia dużymi dawkami należy stale kontrolować czynność OUN i płuc. Wskazane jest również regularne przemywanie oczu w celu uniknięcia powikłań oftalmologicznych.

Należy unikać kontaktu leku ze skórą i błonami śluzowymi, zwłaszcza oczu. Pacjenci nie powinni prowadzić pojazdów mechanicznych ani obsługiwać urządzeń w trakcie bezpośredniej terapii.

U pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby lek należy stosować ostrożnie, po dokładnym rozważeniu stosunku korzyści do ryzyka.

Podczas terapii nie należy podawać szczepionek zawierających żywe organizmy.

Stosowanie cytarabiny wymaga ścisłego monitorowania pacjenta oraz zachowania szeregu środków ostrożności. Kluczowe jest regularne wykonywanie badań laboratoryjnych i obrazowych oraz odpowiednia profilaktyka działań niepożądanych.

Interakcje z innymi produktami leczniczymi

Cytarabina może wchodzić w interakcje z następującymi lekami:

• Inne leki hamujące czynność szpiku kostnego (w tym inne cytostatyki, radioterapia) - możliwe nasilenie działania toksycznego na szpik kostny
• Flucytozyna - możliwe osłabienie działania flucytozyny
• Fluorouracyl, gentamycyna, penicylina G, oksacylina, heparyna, insulina, metyloprednizolon, metotreksat - wykazano interakcje w badaniach doświadczalnych

Przy stosowaniu cytarabiny należy zwrócić szczególną uwagę na potencjalne interakcje z innymi lekami, zwłaszcza tymi wpływającymi na układ krwiotwórczy. Konieczne może być dostosowanie dawek lub zmiana schematu leczenia.

Wpływ na ciążę i laktację

Cytarabina jest przeciwwskazana w ciąży i okresie karmienia piersią ze względu na potencjalne uszkodzenie genotypu. Pacjenci powinni unikać prokreacji w trakcie terapii oraz przez 6 miesięcy po jej zakończeniu.

Ze względu na ryzyko nieodwracalnej niepłodności, przed rozpoczęciem leczenia należy rozważyć możliwość konserwacji nasienia u mężczyzn.

Cytarabina ma istotny wpływ na płodność i rozwój płodu. Konieczne jest stosowanie skutecznej antykoncepcji oraz omówienie z pacjentem potencjalnych konsekwencji leczenia dla jego zdolności rozrodczych.

Działania niepożądane

Najczęstsze działania niepożądane cytarabiny obejmują:

• Supresję szpiku (leukopenia, małopłytkowość, niedokrwistość)
• Zaburzenia żołądkowo-jelitowe (nudności, wymioty, biegunka, zapalenie błon śluzowych jamy ustnej)
• Reakcje skórne (wysypka, rumień, wyłysienie)
• Zaburzenia OUN (głównie przy dużych dawkach: zaburzenia czynności mózgowo-móżdżkowych, ból głowy, zaburzenia psychiczne)
• Powikłania oczne (zapalenie spojówek, zapalenie rogówki, zaburzenia widzenia)
• Uszkodzenie wątroby (zwiększenie aktywności aminotransferaz)

Rzadziej występują:

• Powikłania sercowo-naczyniowe (uszkodzenie mięśnia sercowego, zapalenie osierdzia, arytmie)
• Zaburzenia oddechowe (obrzęk płuc, trudności w oddychaniu)
• Zespół cytarabinowy (gorączka, bóle mięśni i kości, wysypka, zapalenie spojówek)

Profil działań niepożądanych cytarabiny jest szeroki i obejmuje wiele układów. Kluczowe jest monitorowanie pacjenta pod kątem tych objawów i odpowiednie reagowanie w przypadku ich wystąpienia.

Właściwości farmakodynamiczne i farmakokinetyczne

Cytarabina jest antymetabolitem - analogiem pirymidyn. Jej mechanizm działania polega na:

• Blokowaniu polimerazy DNA
• Hamowaniu reduktazy difosforanu cytydyny
• Konkurencyjnym blokowaniu syntezy DNA

Lek jest cytostatykiem fazowo specyficznym, działającym głównie w fazie S cyklu komórkowego. Hamuje również przejście z fazy G1 do S.

Farmakokinetyka cytarabiny charakteryzuje się:

• Szybkim metabolizmem
• Dwufazowym profilem eliminacji (T_0,5 fazy wstępnej: 1,4-7,5 min, T_0,5 fazy końcowej: 10-200 min, średnio 120 min)
• Osiąganiem stałych stężeń w ciągu 1 h po 1-3 h wlewie dożylnym
• Wiązaniem z białkami osocza w 2-20%
• Przenikaniem przez barierę krew-mózg (stężenie w płynie mózgowo-rdzeniowym stanowi 10-40% stężenia we krwi)
• Wydalaniem z moczem w postaci niezmienionej (4-10% podanej dawki) oraz jako arabinozyd uracylu (71-96% w ciągu pierwszych 24 h)

Cytarabina charakteryzuje się złożoną farmakokinetyką, co ma istotne znaczenie dla jej skuteczności i profilu bezpieczeństwa. Znajomość tych właściwości pozwala na optymalizację schematów dawkowania.

Skład preparatu

Alexan® dostępny jest w fiolkach zawierających:

• 5 mg cytarabiny
• 10 mg cytarabiny
• 20 mg cytarabiny
• 40 mg cytarabiny

Różne dostępne dawki cytarabiny umożliwiają precyzyjne dostosowanie leczenia do indywidualnych potrzeb pacjenta i stosowanego schematu terapeutycznego.