Alexan®
Cytarabine
Wskazania do stosowania
Cytarabina (Alexan®) znajduje zastosowanie zarówno w monoterapii, jak i w leczeniu skojarzonym z innymi chemioterapeutykami w następujących wskazaniach:
- Ostre białaczki szpikowe - leczenie początkowe i podtrzymujące
- Ostre białaczki limfoblastyczne - leczenie początkowe i podtrzymujące
- Nacieki białaczkowe w ośrodkowym układzie nerwowym
- Złośliwe chłoniaki nieziarnicze (Non-Hodgkin's lymphoma)
Dodatkowo, w leczeniu dużymi dawkami, cytarabina jest stosowana w:
- Opornych na leczenie chłoniakach nieziarniczych
- Opornych na leczenie ostrych białaczkach szpikowych
- Opornych na leczenie ostrych białaczkach limfoblastycznych
- Przełomie blastycznym w przewlekłej białaczce szpikowej
Zastosowanie cytarabiny w wymienionych wskazaniach pozwala na skuteczne leczenie nowotworów układu krwiotwórczego, zarówno w terapii pierwszego rzutu, jak i w przypadkach opornych na standardowe leczenie.
Dawkowanie i sposób podawania
Cytarabina jest dostępna w dwóch stężeniach:
- 20 mg/ml - do podawania dożylnego, podskórnego i dokanałowego
- 50 mg/ml - do podawania dożylnego i podskórnego
Uwaga: Cytarabina podana doustnie jest nieaktywna.
Lek powinien być stosowany wyłącznie w specjalistycznych ośrodkach, przez lekarzy z dużym doświadczeniem w chemioterapii, którzy mogą zapewnić odpowiednie leczenie wspomagające. Dawkowanie i metody podawania są uzależnione od schematu leczenia.
Przed rozpoczęciem terapii lekarz powinien zapoznać się z fachową literaturą, działaniami niepożądanymi, środkami ostrożności, przeciwwskazaniami i ostrzeżeniami dotyczącymi produktów włączonych do programu leczenia.
Ogólne zasady dawkowania:
Rodzaj leczenia | Dawkowanie | Sposób podania |
---|---|---|
Leczenie indukujące remisję | 100-200 mg/m² pc./dobę | Ciągła infuzja dożylna lub szybka infuzja przez 5-10 dni |
Leczenie podtrzymujące remisję | 70-200 mg/m² pc./dobę | Szybkie wstrzyknięcie dożylne lub podskórne przez 5 dni co 4 tygodnie lub raz w tygodniu |
Leczenie dużymi dawkami | 1-3 g/m² pc. | Infuzja dożylna trwająca 1-3 h, podawana co 12 h przez 4-6 dni |
Leczenie dokanałowe | 5-30 mg/m² pc. | Podanie dokanałowe co 2-7 dni |
Dawkowanie należy dostosować indywidualnie do pacjenta i schematu leczenia. Możliwe jest stosowanie cytarabiny w monoterapii lub w skojarzeniu z innymi lekami cytotoksycznymi i kortykosteroidami.
Szczegółowe zalecenia dotyczące dawkowania:
Leczenie indukujące remisję: Czas trwania leczenia zależy od wyników badań klinicznych i morfologicznych (badań szpiku kostnego). Leczenie może trwać do 7 dni, po czym następuje 7-9 dniowa przerwa, aż do uzyskania remisji w szpiku kostnym. Następnie cykle terapii mogą być powtarzane do uzyskania remisji lub do wystąpienia działań toksycznych.
Leczenie chłoniaków nieziarniczych u dorosłych: Cytarabina jest zwykle stosowana w schematach chemioterapii skojarzonej, np. w schemacie PROMACE-CYTABOM, gdzie podaje się 300 mg/m² pc./dobę w 8. dniu cyklu leczenia.
Leczenie chłoniaków nieziarniczych u dzieci: Dawkowanie zależy od stopnia zaawansowania choroby i jej typu histologicznego. Przykładowe schematy:
- 150 mg/m² pc. w 1-godzinnej infuzji dożylnej co 12 h w 4. i 5. dniu terapii (protokoły BMF dla chłoniaka z komórek B w stadium II i III lub w stadium IV)
- 75 mg/m² pc. w dniach od 31. do 34., od 38. do 41., od 45. do 48. oraz od 52. do 55. terapii indukcyjnej (protokół BMF dla chłoniaków nie-B-komórkowych w stadium I i II)
Leczenie białaczek zlokalizowanych w obrębie OUN: Dokanałowo zaleca się podawanie produktu leczniczego w stężeniu 20 mg/ml. Najczęściej stosuje się 30 mg/m² pc. raz na 4 dni, do czasu stwierdzenia, że płyn mózgowo-rdzeniowy nie zawiera zwiększonej liczby komórek złośliwych.
Dawkowanie cytarabiny jest złożone i wymaga indywidualnego dostosowania do pacjenta, rodzaju nowotworu i schematu leczenia. Kluczowe znaczenie ma doświadczenie lekarza prowadzącego oraz ścisłe monitorowanie pacjenta w trakcie terapii.
Przeciwwskazania
Stosowanie cytarabiny jest przeciwwskazane w następujących przypadkach:
- Nadwrażliwość na cytarabinę
- Leukopenia i małopłytkowość nienowotworowego pochodzenia
- Ciąża i okres karmienia piersią
Należy zachować szczególną ostrożność i rozważyć stosunek ryzyka do korzyści przy stosowaniu dużych dawek leku u pacjentów powyżej 60 roku życia.
Przed rozpoczęciem leczenia cytarabiną konieczne jest wykluczenie wymienionych przeciwwskazań oraz dokładna ocena stanu pacjenta, zwłaszcza w przypadku osób starszych.
Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności
Podczas terapii cytarabiną należy przestrzegać następujących zaleceń:
- Regularne monitorowanie czynności szpiku, wątroby i nerek oraz oznaczanie stężenia kwasu moczowego
- U pacjentów z dużą liczbą blastocytów lub dużą masą guza zalecana jest profilaktyka hiperurykemii
- Podczas leczenia dużymi dawkami konieczna jest stała kontrola czynności OUN i płuc przez doświadczonego lekarza
- Regularne przemywanie oczu w celu uniknięcia powikłań oftalmologicznych przy leczeniu dużymi dawkami
- Unikanie kontaktu leku ze skórą i błonami śluzowymi, zwłaszcza oczu
- Zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych i obsługi urządzeń mechanicznych w trakcie bezpośredniej terapii
- Ostrożne stosowanie u pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby
- Unikanie szczepionek zawierających żywe organizmy podczas terapii
- Ocena ryzyka w przypadku wystąpienia objawów toksycznego działania na OUN lub objawów nadwrażliwości
Stosowanie cytarabiny wymaga ścisłego nadzoru medycznego i przestrzegania licznych środków ostrożności w celu minimalizacji ryzyka wystąpienia poważnych działań niepożądanych.
Warto zapamiętać
- Cytarabina jest kluczowym lekiem w terapii ostrych białaczek i chłoniaków, stosowanym zarówno w monoterapii, jak i leczeniu skojarzonym.
- Dawkowanie cytarabiny jest złożone i wymaga indywidualnego dostosowania, a jej stosowanie powinno odbywać się wyłącznie w specjalistycznych ośrodkach pod nadzorem doświadczonych lekarzy.
Interakcje
Cytarabina może wchodzić w interakcje z innymi lekami, co należy uwzględnić podczas planowania terapii:
- Nasilenie działania toksycznego na szpik kostny przy jednoczesnym stosowaniu innych środków hamujących czynność szpiku lub radioterapii
- Możliwe osłabienie działania flucytozyny
- Interakcje z fluorouracylem, gentamycyną, penicyliną G, oksacyliną, heparyną, insuliną, metyloprednizolonem i metotreksatem wykazane w badaniach doświadczalnych
Konieczne jest uwzględnienie potencjalnych interakcji lekowych przy planowaniu terapii cytarabiną, szczególnie w przypadku stosowania innych leków o działaniu mielosupresyjnym.
Wpływ na ciążę i laktację
Cytarabina jest przeciwwskazana w ciąży i okresie karmienia piersią ze względu na ryzyko uszkodzenia płodu. Należy unikać prokreacji w czasie terapii i przez 6 miesięcy po jej zakończeniu. Ze względu na ryzyko nieodwracalnej niepłodności, przed rozpoczęciem leczenia należy rozważyć możliwość konserwacji nasienia u mężczyzn.
Stosowanie cytarabiny wymaga skutecznej antykoncepcji i wykluczenia ciąży. Pacjenci powinni być poinformowani o ryzyku związanym z prokreacją podczas i po zakończeniu leczenia.
Działania niepożądane
Najczęstsze działania niepożądane cytarabiny obejmują:
- Supresję szpiku: leukopenia, małopłytkowość, niedokrwistość
- Zaburzenia żołądkowo-jelitowe: nudności, wymioty, biegunka, zapalenie błon śluzowych jamy ustnej
- Reakcje skórne: wykwity grudkowo-plamiste, zaczerwienienie skóry, wyłysienie
- Zaburzenia OUN (głównie przy dużych dawkach): zaburzenia czynności mózgowo-móżdżkowych, ból głowy, zaburzenia psychiczne
- Powikłania oczne: zapalenie spojówek, zapalenie rogówki, zaburzenia widzenia
- Uszkodzenie wątroby: zwiększenie aktywności aminotransferaz
- Zespół cytarabinowy: gorączka, bóle mięśni i kości, wysypka, zapalenie spojówek
Leczenie cytarabiną wiąże się z ryzykiem wystąpienia licznych działań niepożądanych, które wymagają ścisłego monitorowania i odpowiedniego postępowania terapeutycznego.
Mechanizm działania
Cytarabina jest antymetabolitem - analogiem pirymidyn. Jej działanie polega na:
- Blokowaniu polimerazy DNA
- Hamowaniu reduktazy difosforanu cytydyny
- Konkurencyjnym blokowaniu syntezy DNA
- Hamowaniu przejścia z fazy G1 do S cyklu komórkowego
Cytarabina jest cytostatykiem fazowo specyficznym (faza S). Jej działanie cytotoksyczne wynika z zaburzenia syntezy DNA w komórkach nowotworowych.
Zrozumienie mechanizmu działania cytarabiny pozwala na optymalizację schematów leczenia i przewidywanie potencjalnych działań niepożądanych.
Właściwości farmakokinetyczne
Cytarabina charakteryzuje się następującymi parametrami farmakokinetycznymi:
- Szybki metabolizm po podaniu
- Brak skuteczności po podaniu doustnym
- Dwufazowa eliminacja z krwi:
- Faza wstępna: T0,5 = 1,4-7,5 min
- Faza końcowa: T0,5 = 10-200 min (średnio 120 min)
- Osiągnięcie stałego stężenia w ciągu 1 h po 1-3 h wlewie dożylnym
- Wiązanie z białkami osocza: 2-20%
- Przenikanie przez barierę krew-mózg (10-40% stężenia we krwi)
- Wydalanie z moczem: 4-10% w postaci niezmienionej, 71-96% jako arabinozyd uracylu
Znajomość właściwości farmakokinetycznych cytarabiny jest kluczowa dla optymalizacji dawkowania i monitorowania stężenia leku w organizmie pacjenta.
Skład preparatu
Alexan® jest dostępny w fiolkach zawierających:
- 5 mg cytarabiny
- 10 mg cytarabiny
- 20 mg cytarabiny
- 40 mg cytarabiny
Różne dostępne dawki cytarabiny umożliwiają precyzyjne dostosowanie dawkowania do indywidualnych potrzeb pacjenta i schematu leczenia.