Immunoterapia nowotworów jest metodą leczenia, której działanie polega na blokowaniu mechanizmów obronnych komórek nowotworowych, inaktywujących reakcję odpornościową organizmu w punktach kontrolnych układu immunologicznego. Możemy ją podzielić na immunoterapię nieswoistą (cytokiny, monocyty) oraz immunoterapię swoistą (szczepionki antywirusowe i przeciwciała monoklonalne).
Obok chirurgii, radio- i chemioterapii stała się podstawową metodą leczenia onkologicznego. Immunoterapia znajduje zastosowanie w leczeniu nowotworów złośliwych, tj. czerniak złośliwy, niedrobnokomórkowy rak płuca, rak nerki, chłoniak Hodgkina. Cechuje się niższym odsetkiem działań niepożądanych w porównaniu z konwencjonalną chemioterapią. Terapia skojarzona immunoterapii z innymi strategiami terapeutycznymi maksymalizuje potencjał układu immunologicznego i zwiększa skuteczność leczenia ukierunkowanego na zablokowanie immunologicznych punktów kontroli.
Immunoterapia – programy lekowe w 2021 roku
Pacjenci chorujący na raka mają dostęp do refundowanej immunoterapii w leczeniu onkologicznym po spełnieniu wymogów opisanych w ramach istniejących programów lekowych. Przykłady leków finansowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia w 2021 r. w Polsce:
- od 1 lipca 2016 r. w wykazie leków refundowanych znalazły się dwie cząsteczki immunonkologiczne w leczeniu zaawansowanego czerniaka u dorosłych: niwolumab i pembrolizumab (przeciwciała monoklonalne anty-PD-1);
- od 1 maja 2018 r. zgodnie z aktualizacją listy refundacyjnej pacjenci uzyskali dostęp do immunoterapii w zaawansowanym raku płuca (niwolumab i pemprolizumab), raku nerki (niwolumab) i chłoniaku Hodgkina (niwolumab);
- od 1 stycznia 2019 r. u chorych z rakiem płuca (typ płaskonabłonkowy i niepłaskonabłonkowy) w II linii leczenia jest możliwość stosowania atezolizumabu (przeciwciało monoklonalne anty-PD-L1);
- od 1 września 2019 r. pacjenci uzyskali dostęp do immunoterapii (niwolumab) w leczeniu zaawansowanych nowotworów regionu głowy i szyi;
- od 1 września 2020 r. decyzją Ministerstwa Zdrowia do nowego schematu terapeutycznego czerniaka włączono immunoterapię skojarzoną cząsteczkami niwolumab + ipilimumab (przeciwciało monoklonalne przeciwko antygenowy CTLA-4) w leczeniu pierwszej linii;
- od 2021 r. do refundacji w ramach programu lekowego w terapii niedrobnokomórkowego raka płuca trafił durwalumab (przeciwciało monoklonalne anty-PD-L1), który ma być stosowany u chorych na miejscowo zaawansowanego, nieoperacyjnego niedrobnokomórkowego raka płuca do leczenia konsolidującego po jednoczasowej radiochemioterapii.
Terapia CAR-T w leczeniu nowotworów
Terapia CAR-T cells opiera się na pobraniu krwi od pacjenta i wyizolowaniu z niej limfocytów T. Z wykorzystaniem specjalnych wirusów do limfocytów wprowadza się fragment DNA z genem, który koduje receptor przeciwko konkretnemu antygenowi. Limfocyty T są następnie namnażane, koncentrowane oraz podawane pacjentowi. Zadaniem zmodyfikowanych limfocytów T jest rozpoznanie i niszczenie konkretnych antygenów, np. na powierzchni komórek nowotworowych. Efekty leczenia terapią CAR-T pojawiają się po około miesiącu od podania zmienionych limfocytów T pacjentowi.
CAR-T jest przełomową terapią, która ratuje życie pacjentów oraz stwarza szansę na wyleczenie u pacjentów z nawrotami choroby lub z niepowodzeniami po transplantacji. Jest to przykład spersonalizowanego leczenia, który zmienił perspektywy leczenia onkologicznego. Wiąże się nadzieje z zastosowaniem terapii CAR-T w leczeniu guzów litych – raka trzustki, raka piersi czy glejaka wielopostaciowego w przyszłości. Największym wyzwaniem dla badaczy pozostaje optymalizacja efektów terapii CAR-T i dobór właściwych antygenów docelowych na komórkach nowotworowych.
Od marca 2020 r. rozpoczęto w Polsce terapię CAR-T w opornej i nawrotowej ostrej białaczce limfoblastycznej z komórek B u dzieci i dorosłych do 25. roku życia. Dotychczas leczenie zostało wdrożone u kilkoro dzieci, u których osiągnięto dobre efekty terapeutyczne z brakiem choroby resztkowej. Aktualnie trzy ośrodki w Polsce mogą formalnie stosować tę terapię: Klinika Transplantacji Szpiku i Onkohematologii Narodowego Instytutu Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie (Oddział w Gliwicach), Klinika Hematologii i Transplantacji Szpiku Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu (dla dorosłych) oraz Przylądek Nadziei we Wrocławiu (dla dzieci).
W grudniu 2020 r. Agencja Badań Medycznych przyznała grant badawczy w wysokości 100 milionów złotych na opracowanie i wprowadzenie na szeroką skalę terapii CAR-T w leczeniu nowotworów w Polsce. Ma to szczególne znaczenie u najmłodszych pacjentów, chorujących na białaczkę.
– Komórki CAR-T to najbardziej zaawansowana, spersonalizowana forma immunoterapii nowotworów – technologia przyszłości, która w perspektywie najbliższej dekady może stać się podstawową metodą leczniczą w onkologii. – mówi prof. Sebastian Giebel – Zastępca Dyrektora ds. Klinicznych Kierownik Katedry Transplantacji Szpiku Kostnego i Onkohematologii w Narodowym Instytucie Onkologii im. Marii Curie Skłodowskiej w Gliwicach
Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) zarejestrowała w ostatnim czasie kilka nowych terapii CAR-T. Jedną z nich są przeciwciała anty-BCMA z wykorzystaniem CAR-T cells (ABECMA) do leczenia pacjentów ze szpiczakiem mnogim. Abecma (idecabtagene vicleucel) jest przeznaczony dla pacjentów z nawrotowym lub opornym na leczenie szpiczakiem mnogim, u których wcześniej stosowano co najmniej cztery różne linie leczenia. 5 lutego 2021 r. FDA zarejestrowała kolejną nową terapię CAR-T – Breyanzi (lisocabtagene maraleucel) u dorosłych pacjentów z opornymi lub nawrotowymi chłoniakami z dużych komórek B (LBCL), którzy przeszli dwie lub więcej linii leczenia systemowego. Rejestracja FDA dla tej immunoterapii CAR-T obejmuje kilka podtypów LBCL, w tym m.in. chłoniaka rozlanego z dużych komórek B.
Badania kliniczne z zakresu immunoterapii
Szansę na dostęp do refundowanej immunoterapii mają pacjenci po spełnieniu określonych wymogów w programach lekowych w zaawansowanych nowotworach, tj. rak płuca lub nerki. Chorzy nie spełniający tych kryteriów lub w innych wskazaniach, mają szansę poddać się immunoterapii poprzez udział w badaniach klinicznych. Międzynarodowa wyszukiwarka badań klinicznych, na której można znaleźć informacje o planowanych badaniach znajduje się na stronach https://clinicaltrials.gov lub www.cancerresearch.org/cancer-immunotherapy/impacting-all-cancers
Źródła:
- https://immuno-onkologia.pl/car-t-w-polsce-doswiadczenia-perspektywy/
- https://hematoonkologia.pl/aktualnosci/news/id/3386-car-t-najnowoczesniejsza-metoda-leczenia-chloniakow
- https://immuno-onkologia.pl/agencja-badan-medycznych-terapia-car-t/
- https://abm.gov.pl/pl/aktualnosci/404,ABM-przekaze-100-mln-na-leczenie-nowotworow-przelomowa-terapia-CAR-T-cells.html
- https://immuno-onkologia.pl/?s=car-t
