Higiena rąk a ryzyko zakażeń

Higiena rąk jest obecnie ważnym zagadnieniem. Na powierzchni rąk człowieka możemy wyróżnić drobnoustroje, które stanowią florę stałą i tymczasową. Dominującym gatunkiem mikroflory stałej jest Staphyloccocus epidermidis. Wśród patogenów, które często przejściowo zajmują skórę rąk zaliczamy: Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Enterococcus spp. oraz Pseudomonas spp. Grzyby najczęściej izolowane ze skóry to Pityrosporum (Malassezia).

Zakażenia związane z opieką zdrowotną są aktualnie dużym problemem. Skutkują przedłużoną hospitalizacją, długotrwałą niepełnosprawnością i zwiększoną liczbą zgonów, a także stale rosnącym problemem oporności mikroorganizmów na środki przeciwdrobnoustrojowe. Według danych WHO zakażenia szpitalne dotyczą nawet 5-10% wszystkich hospitalizowanych. Infekcje przedłużają czas i koszty pobytów szpitalnych. Liczne badania wskazują, że oszczędności wynikające chociażby z ograniczenia występowania zakażeń patogenami takimi jak Clostridium difficile i MRSA znacznie przewyższają dodatkowe koszty wynikające ze zużycia środków do odkażania rąk.

Patogeny wielolekooporne

Ze względu na oporność patogenów na antybiotyki pojawia się coraz więcej szczepów, które mogą skazić skórę rąk personelu, pacjentów oraz szpitalne powierzchnie użytkowe. Największe ryzyko wystąpienia zakażeń szpitalnych jest związane ze skażeniem powierzchni następującymi drobnoustrojami: Acinetobacter spp., wankomycyno oporne enterokoki, pałeczki Enterobacteriaceae, a także szczepy MBL, KPC, OXA-48.

Czytaj również: Cukrzyca – zmiany w diagnostyce i leczeniu

Higiena rąk jako profilaktyka zakażeń

Profilaktyką transmisji patogenów za pośrednictwem rąk w ochronie zdrowia jest właściwa higiena. Badania pokazują, że preparat do higieny rąk powinien wykazywać działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze oraz przeciwwirusowe. Istotne jest przestrzeganie trzech podstawowych zasad. Dotyczą one sposobu dozowania (wcieranie 3-5 ml preparatu pobranego na suche, łódkowato ułożone dłonie przez 30 sekund tak, by skóra była stale wilgotna), czasu dokonywania dezynfekcji (jako ostatniej czynności przed przyjściem i pierwszej po odejściu od pacjenta), a także najczęściej omijanych miejsc na dłoni (przestrzenie między palcami, paznokcie, opuszki, kciuk, część grzbietowa dłoni.

Higiena rąk, czyli preparaty do dezynfekcji rąk

W ciągu ostatnich 20 lat dokonano zmiany preferowanej metody higieny rąk: wodę z mydłem zastąpiono preparatami na bazie alkoholu. Najlepsza skuteczność przeciwdrobnoustrojowa jest osiągana przy użyciu etanolu, izopropanolu oraz n-propanolu. Preparaty odkażające na bazie alkoholu o wyższym stężeniu są bardziej skuteczne w porównaniu z preparatami o niższym stężeniu. Etanol w wysokich stężeniach (np. 95%) jest najskuteczniejszym sposobem redukcji wirusów, natomiast n-propanol wobec bakterii. Okazuje się, że środki zawierające mniej niż 60% alkoholu nie zwalczają w sposób skuteczny wielu drobnoustrojów, a jedynie ograniczają ich wzrost.

Stosowanie chlorheksydyny i triklosanu wiąże się z ryzykiem oporności bakteryjnej oraz wykazuje mniejszą skuteczność w porównaniu z preparatami opartymi na alkoholu. Używany od niedawna powidon jodu (PVP-I) jest szczególnie skuteczny wobec bakterii Staphylococcus aureus opornych na metycylinę, a także wirusów otoczkowych. Mydło lecznicze jest stosowane do antyseptycznego mycia rąk. Najczęściej używane środki to: chlorheksydyna, triklosan oraz heksachlorofen.

Czytaj również: Toksyna botulinowa – zastosowanie w medycynie

Higiena rąk, czyli technika mycia i dezynfekcji

Prawidłowa higiena rąk obejmuje usunięcie biżuterii, skrócenie paznokci, nawilżenie skóry i umycie rąk pod bieżącą wodą. Następnym krokiem powinno być wysuszenie rąk ręcznikiem jednorazowym, a dopiero potem użycie produktów do dezynfekcji. Stosowanie produktów do dezynfekcji na mokrą skórę w znaczący sposób zmniejsza ich skuteczność.

Negatywne skutki stosowania preparatów dezynfekcyjnych

Najbezpieczniejsze do dezynfekcji rąk są alkohole, które zwykle nie działają w sposób toksyczny na ludzką skórę. Częste zabiegi mycia i odkażania rąk mogą wpłynąć na wysuszenie skóry, odczyny alergiczne oraz stany zapalne skóry. Aby zapobiec zapaleniu skóry dłoni, eksperci zalecają stosowanie produktów z dodatkiem środków nawilżających oraz stosowanie środków nawilżających po umyciu rąk lub przed użyciem maseczek. W celu zmniejszenia negatywnego wpływu preparatów do dezynfekcji na skórę dodaje się do nich 1-3% glicerol, środki utrzymujące wilgoć oraz zmiękczające skórę.

Rękawice jako bariera dla zakażeń

Rękawice medyczne odgrywają istotną rolę w ochronie zarówno personelu, jak i pacjentów. Stanowią ochronę przed zabrudzeniem krwią, wydzielinami, wydalinami oraz zmniejszają ryzyko przeniesienia drobnoustrojów. Wszystkie rękawiczki powinny spełniać szereg norm dotyczących właściwości fizycznych, okresu trwałości, ochrony przed patogenami, oporności na przetarcie oraz skuteczności jako środka ochrony osobistej. Stosowanie rękawic nie zwalnia z obowiązku dekontaminacji rąk.

Czytaj również: Jaką rolę w życiu diabetyka pełni glukoza?

15 października Światowym Dniem Mycia Rąk

Od 2008 r. pod patronatem UNESCO 15 października został ustanowiony Światowym Dniem Mycia Rąk. Założenia organizatorów obejmują zwrócenie uwagi na problematykę chorób infekcyjnych przenoszonych przez brudne ręce. Poprzez edukację chcą dotrzeć do dzieci oraz osób dorosłych. Podkreśla się, że złe nawyki higieniczne są główną przyczyną infekcyjnych chorób biegunkowych.

Pandemia COVID-19 a choroby brudnych rąk

Pandemia COVID-19 wpłynęła na zwiększenie świadomości w zakresie higieny rąk. Wpłynęła tym samym na ograniczenie zapadalności na wiele chorób zakaźnych. Dane Narodowego Funduszu Zdrowia wskazują, że od stycznia do marca 2020 r. udzielono 3332 świadczeń związanych z leczeniem biegunki rotawirusowej. W tym samym okresie w 2019 r. było to ponad trzy razy więcej – 11 370. Jest to widoczne także w chorobach takich jak salmonelloza, bakteryjne i wirusowe zakażenia jelitowe oraz wirusowe zapalenie wątroby typu A. Wszystkie z tych schorzeń to tak zwane choroby brudnych rąk, przenoszone drogą pokarmową poprzez spożycie zanieczyszczonych pokarmów i płynów. Zaobserwowano również istotne zmniejszenie liczby hospitalizowanych dzieci na oddziałach pediatrycznych.

Źródła: