Grypa należy do najbardziej rozpowszechnionych infekcji układu oddechowego. Wirus grypy wykazuje powinowactwo do dróg oddechowych, a także mięśnia sercowego, mięśni szkieletowych, układu nerwowego i nerek. Wyróżnia się dwa podtypy tego, wykazującego dużą zmienność patogenu, mogące zakażać człowieka – typ A oraz B. W Polsce każdego roku na grypę i choroby grypopodobne zapada od 3 do 4,5 mln osób. Eksperci rekomendują systematyczne raportowanie zachorowań na grypę przez placówki ochrony zdrowia. Odbierane jest jako istotny element systemu monitorowania aktualnej sytuacji epidemicznej w kraju.
Objawy i przebieg zakażenia wirusem grypy
Wirus grypy przenosi się drogą kropelkową oraz poprzez kontakt z powierzchniami lub przedmiotami zanieczyszczonymi wydzielinami chorych. Okres wylęgania grypy wynosi średnio 1-2 dni, a maksymalnie 7 dni. Pacjent może zarażać innych od dnia poprzedzającego wystąpienie objawów i pozostaje zakaźny przez około 6 dni. Objawy choroby utrzymują się średnio 3-7 dni. Jednak u dużego grona pacjentów przez następnych kilka tygodni po zachorowaniu stwierdza się osłabienie i suchy kaszel. W przebiegu grypy nagle pojawiają się objawy ogólnoustrojowe, takie jak: gorączka, dreszcze, pogorszenie samopoczucia, zmęczenie, oraz ból głowy. Infekcji towarzyszą często bóle kostno-stawowe, a u dzieci poniżej 4 roku życia pojawia się także senność. W rejonie górnych dróg oddechowych obserwuje się blokadę nosa, ból gardła, oraz katar. Może także pojawić się ból opłucnej oraz kaszel nieproduktywny. W toku infekcji niekiedy można zaobserwować objawy ze strony przewodu pokarmowego: ból brzucha, wymioty, lub biegunkę. Morfologia krwi obwodowej wykazuje zazwyczaj leukopenię z limfocytozą.
Czytaj również: Astma wczesnodziecięcej dla lekarzy Podstawowej Opieki Zdrowotnej
Grypa – diagnostyka różnicowa
Diagnostyka różnicowa grypy obejmuje inne infekcje na tle wirusowym (m.in. SARS-CoV-2, rotawirusowe, paragrypowe, RSV, enterowirusowe), bakteryjne, oraz grzybicze. Największe trudności może sprawiać różnicowanie grypy i choroby przeziębieniowej. Jednak grypa w odróżnieniu od przeziębienia charakteryzuje się nagłym początkiem i dużym nasileniem objawów. U chorych na grypę obserwuje się zazwyczaj wysoką temperaturę ciała przekraczającą 38°C. W chorobie przeziębieniowej temperatura jest zazwyczaj lekko podwyższona. Grypie bardzo często towarzyszą nasilone bóle mięśniowo-stawowe, ból głowy i znaczne pogorszenie samopoczucia. Charakterystycznym objawami tej infekcji są również kaszel i brak apetytu, które są rzadko obserwowane w chorobie przeziębieniowej.
Grypa – diagnostyka laboratoryjna
Eksperci podkreślają, że diagnostyka grypy za pomocą testów może być pomocna, jednakże nie jest konieczna do postawienia rozpoznania w codziennej praktyce lekarskiej — zwłaszcza w sezonie infekcyjnym. Wyróżnia się testy antygenowe i wykrywające przeciwciała. Wśród testów wykrywających antygeny zastosowanie w codziennej praktyce mają szybkie testy immunochromatograficzne (Rapid Influenza Diagnostic Test – RIDT) oraz szybkie testy point-of-care Polymerase Chain Reaction (POC-PCR). Czułość RIDT określa się na 50-70%, a odczyt jest dostępny do 15 minut od badania. Jednak najdokładniejsze wyniki — już po 3-4 godzinach od dostarczenia próbki do laboratorium — można uzyskać przy zastosowaniu Real Time Polymerase Chain Reaction (RT-PCR). Badanie jest dostępne między innymi w wieloprofilowych szpitalach (na oddziałach zakaźnych), wojewódzkich stacjach sanitarno-epidemiologicznych, oraz w Narodowym Instytucie Zdrowia Publicznego-Państwowym Zakładzie Higieny. Testy serologiczne stosuje się w pojedynczych przypadkach chorobowych, oraz w badaniach przekrojowych. Materiał do badania może stanowić wymaz z jamy nosowej lub nosogardła, gardła, a także krew i wysięk z ucha środkowego.
Czytaj również: Zakażenia dróg oddechowych u dzieci w czasie pandemii
Leczenie objawowe i przyczynowe grypy
W większości przypadków infekcja wirusem grypy ma charakter samoograniczający się i nie towarzyszą jej powikłania. Leczenie objawowe opiera się na zachowaniu odpowiedniego bilansu wodno-elektrolitowego, podaży leków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych. Przy znacznym nasileniu kaszlu — leków przeciwkaszlowych. W uporczywych objawach nieżytu nosa zaleca się stosowanie leków obkurczających i nawilżających błonę śluzową. Istotna jest także regeneracja pacjenta i izolacja domowa do 24 godzin od ustąpienia gorączki. Leczenie przyczynowe obejmuje preparaty przeciwwirusowe — inhibitory neuraminidazy. Należą do nich stosowany doustnie oseltamiwir oraz, lek do inhalacji, zanamiwir. Eksperci podkreślają skuteczność tych leków w redukcji objawów grypy i ryzyka powikłań. Wskazania do pilnej farmakoterapii inhibitorami neuraminidazy obejmują pacjentów hospitalizowanych z powodu grypy. Chorych z szybko narastającymi i ciężkimi objawami grypy, a także osoby z grupy ryzyka powikłań pogrypowych. Leczenie przeciwwirusowe może być także wdrożone w przypadku objawów grypy trwających mniej niż 48 godzin — szczególnie u osób z bliskiego otoczenia niemowląt poniżej 6 miesiąca życia oraz osób przewlekle chorych i z obniżoną odpornością. Oseltamiwir stosuje się w dawce 75 mg podawanej co 12 godzin przez 5 dni. Przedłużenie kuracji może być korzystne u osób z obniżoną odpornością, a także u hospitalizowanych z powodu grypy i ciężkiego jej przebiegu. Oseltamiwir może być także stosowany — w standardowej dawce 75 mg dwa razy na dobę — u kobiet w ciąży i w okresie połogu. Amantadyna i rimantadyna nie są zalecane do leczenia grypy ze względu na wysoką oporność szczepów grypy na tę grupę leków.
Grupy wysokiego ryzyka powikłań pogrypowych i wskazania do hospitalizacji
Grupa ryzyka powikłań pogrypowych obejmuje dzieci poniżej 5 roku życia, a szczególnie poniżej 2 roku życia. Ponadto, do tej grupy zalicza się osoby powyżej 65 roku życia, pacjentów z przewlekłymi schorzeniami układu oddechowego. Ponadto, sercowo-naczyniowego, nerwowego. Jak również chorych z problemami neurologicznymi, hematologicznymi, oraz zaburzeniami pracy nerek, wątroby i cukrzycą. Obciążone wysokim ryzykiem są także kobiety ciężarne i w połogu (do 2 tygodni po porodzie), pacjenci otyli (BMI powyżej 40) i w immunosupresji (również z powodu HIV), a także osoby poniżej 19 roku życia przewlekle przyjmujące kwas acetylosalicylowy. Wskazania do hospitalizacji z powodu grypy obejmują: ciężkie i nasilające się objawy infekcji, znaczne odwodnienie, zapalenie płuc u chorych obarczonych wysokim ryzykiem powikłań pogrypowych, objawy niewydolności oddechowej i niedotlenienia, zaburzenia krążeniowo-oddechowe, a także zaburzenia świadomości.
Czytaj również: Gorączka krwotoczna Ebola – czy należy się jej obawiać?
Grypa – profilaktyka i grupy wysokiego ryzyka powikłań pogrypowych
Grypa i jej powikłania opierają się przede wszystkim na szczepieniach ochronnych. Eksperci rekomendują szczepienie przeciw grypie każdego roku osobom powyżej 6 miesiąca życia, niemającym przeciwwskazań do podania tego preparatu. Szczepienia przeciw grypie są szczególnie zalecane osobom obarczonym wysokim ryzykiem powikłań pogrypowych lub hospitalizacji w związku z infekcją wirusem grypy. Wśród przeciwwskazań do szczepienia wymienia się historię reakcji anafilaktycznej po przyjęciu szczepionki lub po ekspozycji na którykolwiek ze składników szczepionki.
Eksperci zalecają także profilaktykę poekspozycyjną z zastosowaniem oseltamiwiru u osób nieszczepionych, a zwłaszcza obarczonych wysokim ryzykiem powikłań. Dodatkowo zamieszkujących z osobami chorymi, a także opiekunów niemowląt poniżej 6 miesiąca życia. Chemoprofilaktyka grypy z zastosowaniem oseltamiwiru w dawce 75 mg na dobę przez 7 dni może być także wdrażana u kobiet w ciąży. Ponadto u kobiet do 2 tygodni po porodzie. Możliwa jest także profilaktyka przedekspozycyjna u osób niemogących przyjąć szczepionki przeciw grypie. Które narażonych na powikłania grypowe – np. z powodu znacznie obniżonej odporności
Eksperci podkreślają korzyści wynikające ze stosowania profilaktyki w postaci szczepień przeciwko grypie już wczesną jesienią, a w przypadku zachorowania na grypę wymagającego leczenia przyczynowego – szybkiego włączenia preparatu przeciwwirusowego, najlepiej w czasie do 48 godzin od wystąpienia pierwszych objawów.
Autor: dr n. med. Joanna Rasławska-Socha
Piśmiennictwo:
1. Mastalerz-Migas A., Kuchar E., Nitsch-Osuch A. i wsp.: Rekomendacje profilaktyki, diagnostyki i leczenia grypy u dorosłych dla lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej: FLU KOMPAS POZ – ADULTS. Family Medicine & Primary Care Review 2020, 22(1). https://doi.org/10.5114/fmpcr.2020.90629 (dostęp z dn. 10.08.2021 r.).
