Metody pomiaru temperatury ciała i wartości gorączki
Wynik pomiaru temperatury ciała uzależnia się od miejsca badania. Eksperci zalecają, aby u dzieci poniżej 4 tygodnia życia pomiar wykonywać pod pachą za pomocą termometru elektronicznego (norma 34,7-37,3°C, gorączka ≥ 37,4°C). Od 4 tygodnia życia do 5 roku życia – termometrem elektronicznym lub ciekłokrystalicznym pod pachą (norma jw.). Ewentualnie termometrem na podczerwień do ucha (norma 35,7-37,5°C, gorączka ≥ 37,6°C). U dzieci powyżej 5 roku życia rekomenduje się pomiar temperatury w ustach (norma 35,5-37,5°C, gorączka ≥ 37,6°C) lub do ucha. Pomiar temperatury w odbycie (norma 36,6-37,9°C, gorączka ≥ 38°C) wskazany jest w przypadkach wątpliwych i wymagających podjęcia istotnych decyzji terapeutycznych, a przeciwwskazany jest u dzieci z neutropenią oraz noworodków i małych niemowląt ze względu na ryzyko urazu. Eksperci podkreślają, że pomiar temperatury na czole, niezależnie od rodzaju stosowanego termometru, może odbiegać od temperatury w odbycie. Nie powinien wpływać na decyzje odnośnie leczenia.
Czytaj również: Gorączka krwotoczna Ebola – czy należy się jej obawiać?
Gorączka u dzieci, a diagnostyka
Rozpoznanie gorączki opiera się na wieku dziecka i miejscu pomiaru. Przyjmuje się, że jest to temperatura ≥ 1°C powyżej normy dla danego rejonu ciała. Do 3 miesiąca życia gorączka występuje przy temperaturze ciała ≥ 38°C mierzonej w odbycie. Powyżej 3 miesiąca życia do 3 roku życia gorączka to temperatura w odbycie ≥ 38-39°C. Powyżej 3 roku życia gorączkę rozpoznaje się przy temperaturze ≥ 38°C w jamie ustnej. Jest zwykle niższa o 0,6°C od mierzonej w odbycie. Gorączkę określa się jako poważną, gdy temperatura przekracza 39°C.
Najczęstsze przyczyny gorączki u dzieci
Do przyczyn gorączki u dzieci należą przede wszystkim infekcje, rzadziej choroby autoimmunologiczne, nowotworowe, alergiczne, oraz odczyny polekowe i poszczepienne. Z kolei, gorączki o nieznanej przyczynie dotyczą ponad 30% przypadków. Poważne zakażenia bakteryjne u dzieci do 3 miesiąca życia — w tym zapalenia układu moczowego, opon mózgowo-rdzeniowych, płuc, czy bakteriemia — mogą objawiać się jedynie gorączką. Od 3 miesiąca życia do 3 roku życia gorączka również może mieć z wiązek z poważnym zakażeniem. Jednak najczęściej jest objawem samoograniczających się schorzeń. Eksperci podkreślają, że poniżej 5 roku życia ma ona zwykle tło infekcyjne, a rzadziej niezakaźne. Zwracają także uwagę na znaczenie dokładnej diagnostyki tego stanu u dzieci z uwzględnieniem objawów towarzyszących.
Etiologia i klasyfikacja gorączek u dzieci
Wśród typów gorączek wymienia się między innymi gorączkę z objawami o uchwytnej lokalizacji (<1 tygodnia), będącą objawem infekcji górnych i dolnych dróg oddechowych, układu pokarmowego, OUN, oraz chorób zakaźnych (świnka, ospa wietrzna) i autoimmunologicznych (np. choroba Kawasakiego). Kolejnym rodzajem są gorączki bez zlokalizowanych objawów (<1 tygodnia) mogące być objawem infekcji bakteryjnych, w tym sepsy i zakażeń dróg moczowych oraz wirusowych lub malarii, młodzieńczego zapalenia stawów lub odczynów polekowych i poszczepiennych. Przewlekła gorączka o nieznanej przyczynie (> 1 tygodnia) w 60-70% jest spowodowana infekcjami zlokalizowanymi (np. zapaleniem zatok obocznych nosa, wsierdzia, czy ropniem) lub uogólnionymi (wirusowymi – np. EBV, gruźlicą, brucelozą, czy chorobą kociego pazura), w 20% kolagenozami, a w 5% chorobami rozrostowymi, jak białaczka, chłoniaki, czy neuroblastoma. W 5-10% odpowiadają za to odczyny polekowe, choroby autoimmunologiczne, czy gorączka rzekoma.
Czytaj również: Fitoterapia w infekcjach górnych dróg oddechowych
Typy gorączki obserwowane u dzieci
Eksperci wyróżnili następujące rodzaje gorączek u dzieci: ciągłą, zwalniającą, okresową, hektyczną, codzienną, podwójną gorączką codzienną, falującą, nawracającą, powrotną, oraz okresową. W gorączce ciągłej, charakterystycznej dla duru brzusznego lub malarii, obserwuje się utrzymujące się podwyższenie temperatury ciała. Maksymalna amplituda to 0,4°C w ciągu 24 godzin. Zwykle bez towarzyszących deszczy, ani drżeń. W zwalniającej gorączce najczęściej spotykanej u dzieci i mającej związek z infekcjami wirusowymi i bakteryjnymi, dochodzi do spadku temperatury każdego dnia w zakresie nieprawidłowych wartości (amplituda 0,3-1,4°C). Okresowa gorączka występuje między innymi w malarii, chłoniaku, czy zapaleniu wsierdzia. Charakteryzuje się codziennym powrotem temperatury do normy w godzinach porannych ze szczytem po południu. Gorączka hektyczna o bardzo dużej amplitudzie (> 1,4°C) występuje w przebiegu choroby Kawasakiego lub infekcji bakteryjnych, w tym sepsy. Codzienna gorączka pojawia się każdego dnia i może być wywołana przez zarodźca malarii, a także infekcje wirusowe i bakteryjne. Podwójna gorączka codzienna wykazuje dwa skoki temperatury w ciągu doby. Do jej przyczyn należą między innymi leiszmanioza, młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów, jak również odczyny polekowe. Stopniowo wzrastająca temperatura, która utrzymuje się na wysokim poziomie, a po kilku dniach stopniowo spadająca do prawidłowych wartości określana jest mianem gorączki falującej. Może być spowodowana brucelozą. Nawracająca (okresowa) gorączka rozpoznawana jest w związku z trzema lub więcej incydentami gorączki w ciągu pół roku z 7-dniowymi okresami bez gorączki. Wśród jej przyczyn wymienia się infekcje wirusowe górnych dróg oddechowych, mononukleozę zakaźną, infekcje bakteryjne lub schorzenia autoimmunologiczne. Gorączka powrotna pojawia się nagle i napadowo, trwa 3 do 6 dni i towarzyszy jej wysoka temperatura (≥ 40°C). Jej charakterystyczną cechą są okresy remisji i może być skutkiem chorób odkleszczowych. Gorączka okresowa, obserwowana zwykle u dzieci poniżej 1 roku życia, może mieć związek z chorobami autoimmunologicznymi.
Leczenie gorączki
Wśród leków przeciwgorączkowych wymienia się ibuprofen, paracetamol oraz metamizol. Eksperci podkreślają, że paracetamol i ibuprofen wykazują podobne działanie przeciwgorączkowe. Ibuprofen działa przeciwzapalnie i posiada dobry profil bezpieczeństwa, gdy stosuje się go do 7 dni. Z tego względu dopuszcza się go do stosowania u dzieci od 3 miesiąca życia. Ibuprofen mogą przyjmować matki karmiące, ponieważ do mleka przenika jedynie 1% przyjętej dawki leku. Przeciwgorączkowo preparat powinien być przyjmowany w ilości 5-10 mg/kg m.c. na dawkę. U dzieci o masie ciała < 35 kg maksymalna dobowa dawka wynosi 30 mg/kg m.c., a przy masie ciała > 40 kg – maksymalnie 1600 mg/dobę w dawkach 400 mg co 6 godzin. Długotrwałe stosowanie ibuprofenu w dużych w dawkach może prowadzić do ostrego uszkodzenia nerek. Nie należy stosować tego preparatu w przebiegu ospy wietrznej i choroby Kawasakiego. Paracetamol stosuje się dawkach 15 mg/kg m.c. na dawkę doustnie lub doodbytniczo. Eksperci zalecają, aby stosowanie paracetamolu u dzieci poniżej 3 miesiąca życia było zawsze poprzedzone konsultacją lekarską. Paracetamol stosowany w adekwatnych dawkach rzadko prowadzi do działań niepożądanych. Ze względu na dużą popularność tego leku jest on jedną z najczęstszych przyczyn zatruć u dzieci poniżej 6 roku życia. Przedawkowanie skutkuje zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi, wątroby, hematologicznymi (małopłytkowością), hemolizą krwinek (przy niedoborach dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej), a także reakcje nadwrażliwości. Metamizol wykazuje silniejsze działanie przeciwgorączkowe niż paracetamol i zarazem porównywalne do ibuprofenu. Dawka doustna metamizolu u pacjentów do 14 roku życia to 8-16 mg/kg m.c (średnio 10 mg/kg m.c.). Pojedyncza dawka 1000 mg jest stosowana co 6 do 8 godzin u chorych od 15 roku życia, maksymalnie 4000 mg na dobę. Eksperci nie zalecają terapii łączonej, o ile u dziecka nie pojawia się uporczywy niepokój przed podaniem kolejnej dawki leku.
Drgawki gorączkowe u dzieci
W przebiegu gorączki często obserwuje się drgawki gorączkowe. Napady te najczęściej spotykanymi u dzieci w wieku od 6 miesięcy życia do 5 lat. Szczyt zapadalności na drgawki gorączkowe odnotowuje się w 18 miesiącu życia i dotyczą one zwykle chłopców. Występują one w związku z gorączką niebędącą objawem infekcji OUN oraz wartościami temperatury powyżej 38°C. Jednakże napad drgawek może rozwinąć się w trakcie schorzenia przebiegającego z gorączką przed pojawieniem się wysokiej temperatury. Epizody drgawek pojawiają się głównie wczesnym wieczorem. Wśród objawów drgawek gorączkowych wymienia się: utratę przytomności, bladość lub zasinienie. Ponadto: trudności w oddychaniu, pianę w ustach, uogólnione lub ogniskowe drgania, oraz szarpnięcia kończyn. 70% przypadków napadów to drgawki gorączkowe proste nie wymagające hospitalizacji, a jedynie obserwacji np. na SOR, gdy dziecko jest w dobrej kondycji i znana jest przyczyna infekcji. Drgawki gorączkowe złożone, obserwowane w 30% przypadków, związane są między innymi z cechami ogniskowymi, napadami trwającymi ponad 10 minut, dwoma lub więcej nawrotami w ciągu doby, a nawet stanem padaczkowym. Leki przeciwdrgawkowe należy podać w przypadku objawów utrzymujących się powyżej 5 minut, obecności stanu padaczkowego i nawracających drgawek. Leczenie obejmuje preparaty przeciwgorączkowe oraz przeciwdrgawkowe, na przykład: diazepam w dawce 0,25 mg/ kg m.c. i.v. lub 0,5 mg/kg m.c. per rectum lub lorazepam w dawce 0,1 mg/kg m.c. i.v.
Autor: dr n. med. Joanna Rasławska-Socha
Piśmiennictwo:
- Doniec Z., Jackowska T., Sybilski A. i wsp.: Gorączka u dzieci – rekomendacje postępowania w praktyce lekarza podstawowej opieki zdrowotnej – KOMPAS GORĄCZKA. Fam Med. Prim Care Rev 2021, 23(1), doi: https://doi.org/10.5114/fmpcr.2021.102648.
