Fitoterapia to stosowanie leków pochodzenia roślinnego w celach terapeutycznych. Nowoczesny roślinny lek podlega takim samym wymogom jak preparaty syntetyczne. Jego skuteczność i bezpieczeństwo potwierdzają badania kliniczne. Produktami leczniczymi roślinnymi nie są pojedyncze izolowane związki z roślin jak alantoina, tanina czy rutyna. Ekstrakt roślinny jest mieszaniną różnych związków chemicznych, które działają synergistycznie i wielokierunkowo.
Kluczowymi substancjami w roślinach stosowanych w infekcjach górnych dróg oddechowych są związki flawonoidowe, salicylowe, antocyjanowe, śluzowe i immunomodulujące. To one odpowiadają za działania przeciwzapalne, napotne, antyoksydacyjne. Powodują wzrost elastyczności naczyń krwionośnych, zmniejszają ich przepuszczalność. Hamują aktywność hialuronidazy, ograniczają reakcje wolnorodnikowe. Pobudzają układ immunologiczny do walki z infekcjami.
Przeczytaj również: Wentylacja nieinwazyjna w zaostrzeniu przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP)
Fitoterapia, którą warto rozważyć poprzez:
Kwiatostan lipy (Tiliae flos)
Kwiatostan lipy zawiera flawonoidy, głównie pochodne kwercetyny, kemferolu i akacetyny, a także olejek eteryczny i związki śluzowe. Dzięki zawartości glikozydoesteru o nazwie tilirozyd ma działanie przeciwzapalne. Flawonoidy są odpowiedzialne za działanie napotne, co może pomóc zbić niewysokie gorączki. Kwiatostan lipy wykazuje także działanie moczopędne, związane z obecnością terpenów. Napary z lipy stosuje się w nadmiernej pobudliwości nerwowej, ponieważ działanie uspokajające wykazuje farnezol, składnik olejku eterycznego.
Część badań wykazała również, że lipa ma działanie hepatoprotekcyjne, co może być istotne przy stosowaniu paracetamolu w trakcie przeziębienia. Jednym z ważniejszych efektów naparu z lipy jest jego działanie ochronne na błony śluzowe dzięki wytwarzaniu śluzu. By zwiększyć jego ilość, lipę należy parzyć dłużej, około 30 minut do godziny. Przeciwskazaniami do stosowania naparu są jedynie reakcje alergiczne.
Lipa jest bezpieczna w trakcie karmienia, ale nie ma badań nad bezpieczeństwem w ciąży. Wchodzi w interakcje z żelazem, hamuje jego wchłanianie. Dawkowanie dla dorosłych to 6 – 12g dziennie w formie naparu, u dzieci od 9 miesiąca życia 1 łyżeczka surowca, a dzieci starsze 2 – 4 g. Napar zalewamy wrzącą wodą, parzymy 15 minut pod przykryciem.
Kwiat bzu czarnego (Sambuci flos)
Kwiat bzu czarnego ma bardzo podobne działanie co lipa. Zawiera wspomniane flawonoidy, w tym rutozyd, także kwasy fenolowe, kwasy organiczne, m.in. walerianowy, olejek eteryczny, garbniki, śluzy oraz sole mineralne. Ma więc efekt napotny, przeciwzapalny, moczopędny, wzmaga wydzielanie śluzu i ułatwia jego usuwanie. Dodatkowo zawarte w bzie czarnym polifenole wiążą wirusy, blokują penetrację wirusa do komórek, więc ograniczają infekcję. Ma on też działanie immunomodulujące, obniżając stężenie niektórych interleukin. Dla dzieci w wieku 1 – 4 rok życia dzienna dawka to 3 łyżeczki kwiatu, dzieci powyżej 4 roku życia 3 łyżki stołowe. Dorośli mogą stosować napar z 2 – 5g surowca 3 razy dziennie. Produktu nie należy stosować powyżej 1 tygodnia. Kwiat bzu parzymy krótko, kilka minut.
Kora wierzby (Salicis cortex)
Kora wierzby zawiera salicylany, które w przewodzie pokarmowym zostają przekształcone do kwasu salicylowego. Surowiec działa łagodniej od syntetycznych salicylanów i ma mniej działań niepożądanych. Może mieć nawet ochronne działanie na śluzówkę żołądka. Nie wpływa również na krzepnięcie krwi. Zawarte w surowcu garbniki wykazują lekkie działanie ściągające, a flawonoidy lekkie działanie moczopędne.
Korę wierzby stosuje się w bólach stawów o niewielkim nasileniu, bólach głowy oraz w infekcjach górnych dróg oddechowych. Występuje jako standaryzowany sproszkowany surowiec w tabletkach. U dorosłych należy podawać jedną tabletkę trzy razy dziennie po jedzeniu, w gorączce 3 dni, w bólach stawowych do 4 tygodni. Nie powinna być stosowana u dzieci ze względu na zagrożenie zespołem Reye’a, w ciąży ani u osób uczulonych na salicylany. Wchodzi w interakcje z beta-blokerami i diuretykami, osłabia ich działanie.
Fitoterapia poprzez maliny, aronie, owoce czarnego bzu
Owoce malin, aronii i bzu czarnego zawierają cyjanidyny, które działają silnie przeciwzapalnie i antyoksydacyjnie. Owoc bzu czarnego ma działanie podobne do kwiatu. Aronia, oprócz wspomagania leczenia infekcji, ma działanie ochronne na mięsień sercowy, antyagregacyjne i hipotensyjne. Maliny z kolei zawierają największe stężenie elagotanin, dzięki czemu mają najsilniejsze działanie przeciwbakteryjne spośród owoców jagodowych. Wyciąg z owoców silnie działa na Corynebacterium diphteriae, Moraxella catharalis i Neisseria meningitidis.
Jeżówka purpurowa (Echinacea purpurea)
Wśród roślin leczniczych znajdziemy również te o działaniu immunomodulującym. Jeżówka purpurowa ma potwierdzone działanie w leczeniu przeziębienia, zmniejszaniu objawów i skróceniu czasu trwania infekcji. Wyciąg z ziela jeżówki należy stosować w krótkim okresie czasu, do 10 dni zazwyczaj. Stosowanie powyżej 8 tygodni może prowadzić do leukopenii. Podobne działanie na układ odpornościowy wykazuje sok ze świeżych lisci Aloe arborecens.
Fitoterapia a mieszanki ziół wykrztuśne
Ostatnią grupą są leki roślinne o działaniu wykrztuśnym. Należy tu wymienić korzeń prawoślazu, płucnicę islandzką, liść podbiału, liść babki lancetowatej, kwiat dziewanny. Wszystkie one mają działania osłaniające, wykrztuśne, rozkurczające mięśniówkę dróg oddechowych, przeciwzapalne. Nowym lekiem roślinnym na rynku krajowym, na który warto zwrócić uwagę, jest korzeń pelargonii afrykańskiej. W wielu randomizowanych badaniach udowodniono jej przeciwkaszlowe działanie. Hamuje też namnażanie się wirusa i pobudza wydzielanie przeciwwirusowych protein. Działa silnie antybakteryjnie szczególnie na Klebsielle pneumoniae i Streptococcus pneumoniae. Nie wolno jej stosować poniżej 6 roku życia. Przeciwwskazaniami są też choroby wątroby, z uwagi na doniesienia o hepatotoksyczności.
Wszystkie wymienione wcześniej leki roślinne mogą i powinny być stosowane w codziennej praktyce lekarskiej. Mają udowodnione wielokierunkowe działania pomocnicze w infekcjach górnych dróg oddechowych. Mogą samodzielnie przyspieszać powrót do zdrowia bądź wspierać leczenie antybiotykowe. Wiele z nich występuje w znanych od lat syropach i tabletkach bez recepty, stosowanych z powodzeniem u dzieci i dorosłych.
Autor: Agata Knurowska
Literatura:
- https://panacea.pl/articles.php?id=87
- prof. Mirosława Krauze – Baranowska wykład pt. “ Fitoterapia w codziennej praktyce lekarskiej”
- Irena Matławska “Od tradycyjnego ziołolecznictwa do racjonalnej fitoterapii “ Postępy Fitoterapii 1/2020, s. 55-57 | DOI: 10.25121/PF.2020.21.1.5
