FAS – ciąża bez alkoholu

FASD (Fetal Alcohol Syndrome Disorders), czyli spektrum alkoholowych uszkodzeń płodu, obejmujących ośrodkowy układ nerwowy, spowodowanych bezpośrednim działaniem alkoholu na płód. Pełnoobjawowy FAS (płodowy zespół alkoholowy) jest najcięższą postacią FASD. Stanowi około 10% wszystkich nieprawidłowości powstałych na skutek działania etanolu na płód. FAS to zespół nieprawidłowości obejmujący zaburzenia fizyczne i psychiczne, stwierdzany u dzieci matek, które w czasie ciąży spożywały alkohol. Wiemy, że spożywanie alkoholu w ciąży jest szkodliwe w każdej ilości. Nie ma bezpiecznej dawki alkoholu w okresie ciąży.

Czytaj rownież: Cięcie cesarskie – Polska bije rekordy

Wpływ alkoholu na ciążę

Aldehyd octowy, który powstaje w wyniku rozkładu alkoholu etylowego jest toksyczny dla płodu, nawet po jednorazowym spożyciu alkoholu. Wykazano, że przenika bez problemu przez łożysko. Około 40 minut po spożyciu alkoholu przez matkę, jego stężenie we krwi płodu jest niemalże takie samo jak u matki. Wpływ alkoholu na ciążę obejmuje: upośledzenie transportu łożyskowego, hipoksję płodu oraz zmniejszenie transportu tauryny, która jest niezbędna w procesie rozwoju ośrodkowego układu nerwowego. Czynniki, które mogą zwiększać ryzyko FAS to palenie papierosów w czasie ciąży, niezbilansowana dieta, status socjoekonomiczny oraz czynniki genetyczne.

Czytaj również: Rekomendacje dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych

Ile kobiet w ciąży spożywa alkohol?

Dane dotyczące spożywania alkoholu przez ciężarne oraz jego wpływu na płód i dalszy rozwój dziecka są niepewne. Częstość występowania FAS jest zmienna w zależności od ocenianej populacji. W USA wynosi około 0,2-1,5 na tysiąc urodzeń. W Polsce z kolei szacuje się, że nawet u 3 na tysiąc urodzeń może rozwinąć się FAS. Na zlecenie Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w 2005 r. przeprowadzono ogólnopolskie badanie ankietowe. Wykazano, że 33% kobiet w wieku prokreacyjnym (18-40 lat) piło alkohol.

Czytaj również: Choroby tarczycy u kobiet w ciąży

Jak rozpoznać FAS?

Różny obraz kliniczny zespołu FAS stwarza problemy diagnostyczne. Ważne jest doświadczenie, które pomaga zróżnicować chorobę z innymi zespołami genetycznymi. Ze względu na brak pojedynczego testu, który identyfikowałby FASD często rozpoznanie stawiane jest z opóźnieniem. W przypadku podejrzenia zaburzeń z grupy FASD lekarze pediatrzy, psycholodzy lub rodzice powinni skierować dziecko do ośrodka, który specjalizuje się w ich rozpoznawaniu. Narzędziem, które służy do rozpoznania FASD jest czterocyfrowy kwestionariusz diagnostyczny (4-Digit Diagnostic Code) stworzony na Uniwersytecie Waszyngtońskim w Seattle. Formularz diagnostyczny opracowany w oparciu o jakościowe i ilościowe skale pomiaru, umożliwia precyzyjną ocenę nieprawidłowości w rozwoju dziecka. Kwestionariusz ocenia natężenie czterech kluczowych cech:

niedobór wzrostu i wagi (ocena długości ciała i wagi dziecka w momencie narodzin oraz kolejnych lat życia, a także wzrostu rodziców w momencie narodzenia dziecka),
specyficzne cechy twarzy (ocena odległości pomiędzy wewnętrznymi kącikami oczu, obecności rynienki podnosowej, zwężenia wargi górnej oraz długości szczelin powiekowych),
zaburzenia czynności układu nerwowego (ocena obrazu struktur OUN w badaniach obrazowych – TK/MR, ocena charakterystycznych objawów neurologicznych – zaburzeń motoryki, planowania, zachowania behawioralnego, integracji sensoryczno-motorycznej, pamięci przestrzennej oraz umiejętności społecznych),
udokumentowana ekspozycja płodu na działanie alkoholu w czasie ciąży (ocena częstości, rodzaju oraz średniej i maksymalnej jednorazowej dawki spożywanego alkoholu przed zajściem w ciążę oraz w jej trakcie z uwzględnieniem, czy matka była leczona na chorobę alkoholową).

Każda z czterech wymienionych kategorii jest oceniana oddzielnie w czteropunktowej skali Likera (1 oznacza brak cech typowych dla FASD, zaś 4 klasyczny obraz FASD). Ostateczny wynik przyjmuje formę 4 cyfrowego kodu od 1111 do 4444, co daje możliwość uzyskania 256 różnych układów. Wszystkim kodom przyporządkowano 22 rozpoznania kliniczne.

FAS – objawy

Dzieci dotknięte FAS rozwijają się inaczej niż ich rówieśnicy. Pierwsze objawy FAS mogą pojawić się nawet kilka lat po urodzeniu. Często wśród dzieci z FAS obserwujemy problem z właściwym funkcjonowaniem w społeczeństwie czy zaburzenia koncentracji. Ponadto występują trudności w rozwoju mowy i języka, nadpobudliwość psychoruchową oraz niedobór masy ciała. Charakterystyczne cechy osób dotkniętych tym syndromem to wady twarzoczaszki (słabo rozwinięta szczęka, wąska górna warga, brak rynienki podnosowej, nieprawidłowo ukształtowane uszy oraz małe, szeroko rozstawione oczy). Często występuje niedobór wzrostu i wagi oraz zaburzenia funkcji ośrodkowego układu nerwowego z opóźnieniem umysłowym.

9 września – Światowy dzień FAS

9 września został ustanowiony Światowym Dniem FAS. Liczba „9” ma symboliczne znaczenie i oznacza 9 miesięcy ciąży bez alkoholu. Idea ustanowienia Światowego Dnia FAS została zapoczątkowana przez troje rodziców (ze Stanów Zjednoczonych i Kanady). Ich adoptowane dzieci zostały dotknięte niepełnosprawnością z powodu ekspozycji na alkohol w łonie matki. Z tego powodu wrzesień jest miesiącem, w którym odbywają się liczne kampanie edukacyjne, zwiększające świadomość społeczeństwa na temat skutków picia alkoholu w czasie ciąży.

Piśmiennictwo: