Edukacja to podstawa
Edukacja jest podstawą skutecznej opieki nad chorymi na cukrzycę oraz skutecznej prewencji tej choroby – podkreślają eksperci Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego w Zaleceniach klinicznych dotyczących postępowania u chorych na cukrzycę, którego to dokumentu najnowsza wersja ukazała się w 2020 roku. Edukacja powinna obejmować zarówno osoby o zwiększonym ryzyku cukrzycy, ze stanem przedcukrzycowym, leczone na cukrzycę, jak i ich rodziny czy opiekunów, natomiast jej program powinien być tworzony przez zespół terapeutyczny – lekarza, pielęgniarkę, edukatora ds. diabetologii, psychologa i dietetyka, przy udziale samego chorego. Można domniemywać, że po oczekiwanym wprowadzeniu opieki farmaceutycznej ważne miejsce w zespole zajmie także farmaceuta. Celem działań edukacyjnych jest wsparcie pacjenta w samodzielnym postępowaniu z cukrzycą oraz modyfikacja stylu życia – w przypadku cukrzycy typu 2 ze szczególnym naciskiem na zwalczanie otyłości.
Edukacja terapeutyczna powinna być ustrukturyzowana, włączając w to edukację na początku terapii oraz reedukację u chorujących od dłuższego czasu, zaś działania edukacyjne można prowadzić tak indywidualnie, jak i w małych grupach. Pomoc mogą stanowić metody teleedukacji i komunikacji elektronicznej – jak strony internetowe czy aplikacje mobilne. Podstawą programów jest ustalenie indywidualnych celów postępowania i celu glikemii, przy jednoczesnym motywowaniu pacjenta do ich osiągania. Działania należy dostosować do wieku oraz zdolności poznawczych i fizycznych chorego – dotyczy to zwłaszcza dzieci, młodzieży i osób starszych. W przypadku pacjentów geriatrycznych najważniejsze jest zmniejszenie ryzyka ostrych powikłań cukrzycy (hipoglikemii, nadmiernej hiperglikemii i nieketonowej śpiączki cukrzycowej).
Czego powinna dotyczyć edukacja terapeutyczna?
W programie edukacji terapeutycznej powinny znaleźć się treści odnoszące się zarówno do samej choroby i jej leczenia, modyfikacji stylu życia, jak i trudności psychologicznych czy kwestii prawnych. Jednym z kluczowym elementów postępowania jest wsparcie pacjenta w zaakceptowaniu choroby, wzmacnianie jego motywacji i zdolności samostanowienia. Ważną umiejętnością będzie także ustalenie i ocenienie celów terapeutycznych z uwzględnieniem przebiegu choroby, rokowania, wdrożonego leczenia i sytuacji życiowej pacjenta.
Do programu edukacji pacjenta diabetologicznego należy wiedza o podstawach cukrzycy – przyczynach, objawach, rokowaniu, farmakoterapii czy rodzajach insulin. Diabetyk powinien potrafić samodzielnie zmierzyć glikemię i ciśnienie tętnicze oraz wiedzieć jak postąpić w nagłej sytuacji czy w szczególnych warunkach jak ciąża lub choroba. Ważna jest znajomość powikłań ostrych i przewlekłych cukrzycy – zapobiegania im, ich rozpoznania oraz leczenia. W przypadku chorych poddawanych insulinoterapii kluczowa jest wiedza o aspektach z nią związanych – m.in. o prawidłowym podawaniu insuliny, doborze miejsca podania i długości igieł czy zapobieganiu powikłaniom po iniekcji. Pacjenci korzystający z pompy insulinowej muszą zostać poinstruowaniu o zasadach jej użycia, z uwzględnieniem systemów ciągłego monitorowania glikemii. Niebagatelną rolę odgrywa edukacja z zakresu medycyny stylu życia – zasady żywienia i wpływu wysiłku fizycznego na regulację glikemii.
Pacjent diabetologiczny musi zostać poinformowany o kwestiach organizacyjnych związanych z opieką zdrowotną jak częstość wizyt i badań kontrolnych oraz o prawach socjalnych (praca, ubezpieczenie, pomoc socjalna). Trzeba z nim także omówić znaczenie trudności psychologicznych w postępowaniu z chorobą i możliwości uzyskania specjalistycznej pomocy w tej trudnej materii.
Organizacja edukacji terapeutycznej
Edukacja terapeutyczna odbywa się w sposób ustrukturyzowany, w ramach kontraktowanego świadczenia, w przeznaczonym do tego pomieszczeniu o odpowiednim wyposażeniu. Prowadzą ją lekarze, pielęgniarki, edukatorzy diabetologiczni oraz dietetycy. Wstępna edukacja pacjenta leczonego dietą lub dietą i lekami hipoglikemizującymi powinna trwać przynajmniej 5 godzin, stosującego insulinę ok. 9 godzin, natomiast leczonego przy pomocy osobistej pompy insulinowej – 9-15 godzin. W dalszym etapie leczenia potrzebna jest reedukacja o czasie trwania zależnym od przyswojonej przez pacjenta wiedzy, popełnianych błędów, powikłań i chorób towarzyszących. Działania te mogą odbywać się w tzw. szkole edukacji cukrzycowej. Zespół terapeutyczny powinien stosować się do zasad profesjonalnej komunikacji z pacjentem, budować zaufanie, atmosferę empatii i motywację do trzymania się zaleceń terapeutycznych.
Ośrodek prowadzący edukację terapeutyczną musi zapewnić odpowiednio wyposażone pomieszczenie i stanowisko pracy. Cały proces jest udokumentowany – obejmuje to ramowy plan edukacji, szkolenia pacjenta, osobę koordynującą działania, zakresy obowiązków pracowników, indywidualne karty edukacji pacjenta i okresowe sprawdzenie wiedzy pacjenta. Przynajmniej raz w roku dokonuje się oceny samodzielnego postępowania przez pacjenta i oceny jakości edukacji w ośrodku. Pracownicy ośrodka powinni dbać o rozwój i aktualizację swojej wiedzy.
Źródło:
- 2020 Guidelines on the management of diabetic patients. A position of Diabetes Poland. Clin Diabetol 2020; 9, 1.
