Wrzodziejące zapalenie jelit - jak pomóc sobie dietą?

Wrzodziejące zapalenie jelit charakteryzuje się stanem zapalnym błony śluzowej i podśluzowej okrężnicy, najważniejszej części jelita grubego. Jest to choroba przewlekła, w której pojawiają się okresy nawrotu oraz ustąpienia objawów. Pierwsze epizody choroby pojawiają się najczęściej między 15, a 25 rokiem życia [1].

Czynniki sprzyjające rozwojowi choroby

Za przyczynę występowania wrzodziejącego zapalenia jelit uznaje się wiele czynników. Przyczyniają się one do rozwoju, ale również aktywności choroby. Są to między innymi: predyspozycje genetyczne, uszkodzenia błony nabłonkowej jelit, zaburzenia odpowiedzi immunologicznej, nieprawidłowy skład flory bakteryjnej oraz potencjalne czynniki środowiskowe. Wśród nich można wyróżnić: wczesny okres życia (rodzaj porodu i karmienie piersią), ekspozycję na antybiotyki, zanieczyszczenia powietrza, palenie, stan psychiczny, ale co bardzo ważne, dietę i aktywność fizyczną [3].

Wrzodziejące zapalenie jelit – prawidłowa dieta

Zauważono, że wyższą zachorowalność na wrzodziejące zapalenie jelit odnotowuje się w krajach zachodnich, gdzie dominuje model tzw. diety zachodniej, przetworzonej, z wyższym udziałem tłuszczów wielonienasyconych omega-6, nierafinowanego cukru, a mniejszą ilością warzyw, owoców i błonnika.

Dokładne mechanizmy wyjaśniające wpływ diety na nieswoiste zapalenie jelit są nieznane. Sugeruje się kilka prawdopodobnych wyjaśnień, w tym wpływ na skład mikroflory jelitowej, produkcję metabolitów przez drobnoustroje oraz zmiany w funkcjonowaniu bariery śluzowej.

Błonnik pokarmowy

Korzystny wpływ na skład flory bakteryjnej mają krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, powstające w procesie fermentacji błonnika pokarmowego w jelicie cienkim i grubym. Szczególnie ważną rolę ma kwas octowy i kwas masłowy, które regulują funkcje bariery śluzowej, która jest pierwszą barierą odpornościową przeciwko patogenom. Błonnik w diecie jest bardzo ważny zarówno jako profilaktyka chorób zapalnych jelit, a także w okresie bezobjawowym choroby. W trakcie zaostrzenia spożywanie powinno być ograniczone.

Źródłem błonnika pokarmowego są owoce i warzywa. Ich spożywanie zmniejsza ryzyko wystąpienia choroby. Owoce ponadto zastępują cukier biały oraz słodycze, których spożywanie sprzyja rozwojowi nieswoistego zapalenia jelit. Warto zauważyć, że u niektórych osób owoce takie jak winogrono, melony i cytrusy mogą prowadzić do zaostrzenia choroby.

Prawidłowy skład flory bakteryjnej może być również wspomagany preparatami zawierającymi szczepy Lactobacillus i Bifidobacteria, które wytwarzają substancje szkodliwe dla bakterii Gram-dodatnich i Gram-ujemnych. Badania sugerują, że przyjmowanie probiotyków może zapobiegać nawrotom choroby.

Wielonienasycone kwasy tłuszczowe

Duże znaczenie w odpowiedniej diecie przy nieswoistym zapaleniu jelit mają wielonienasycone kwasy tłuszczowe z zachowaniem prawidłowej równowagi między kwasami omega-3 i omega-6 (1:5-6). Kwasy omega-3 zapobiegają powstawaniu zmian w jelicie grubym i działają przeciwzapalnie. Znajdują się przede wszystkim w tłustych rybach morskich, skorupiakach, orzechach włoskich, a także niektórych olejach roślinnych (np. oleju arachidowym i lnianym). Natomiast kwasy omega-6 nasilają stan zapalny i ich ilość w diecie powinna być ograniczona. Źródłem omega-6 są: olej słonecznikowy, pestki słonecznika, dyni, sezamu, orzechy ziemne, migdały oraz awokado), czerwone mięso, margaryny.

W diecie zapobiegającej, ale też wydłużającej okres bezobjawowy powinna się znaleźć oliwa z oliwek, tłoczona na zimno, która zawiera korzystny stosunek omega 3 i 6. Ponadto zawiera kwasy omega-9 korzystnie wpływające na poziom cholesterolu.

Wrzodziejące zapalenie jelit – czego unikać

Bardzo ważne jest wyeliminowanie potraw smażonych, przetworzonych i żywności typu fast food, które są bogate w tłuszcze trans. Częste spożywanie fast food (więcej niż raz w tygodniu) zwiększa ryzyko wystąpienia nieswoistego zapalenia jelit.

Spożywanie mięsa, szczególnie czerwonego, może sprzyjać powstawaniu choroby oraz zaostrzeniu jej objawów. Powinno być zastąpione chudym mięsem, rybami lub odpowiednio przygotowanymi roślinami strączkowymi.

Wrzodziejące zapalenie jelit – dobre praktyki żywieniowe

Najlepszym wyborem, jeśli chodzi o makarony i pieczywo są te, które produkuje się na bazie semoliny oraz małego orkiszu, gdyż nie wywołują stanu zapalnego, ponieważ naturalnie nie występuje w nich gluten. Wskazane jest również spożywanie ryżu po długim gotowaniu.

Najnowsze badania sugerują, że spożycie produktów mlecznych nie jest czynnikiem ryzyka dla nieswoistego zapalenia jelit. W trakcie remisji choroby, a więc gdy nie występują objawy, nie ma wskazania do rezygnacji z produktów mlecznych. Jeśli dodatkowo nie występuje nietolerancja pokarmowa. Ograniczenia dietetyczne u pacjentów bez odpowiednich przeciwwskazań mogą prowadzić do niedoborów żywieniowych (niedobór wapnia przez wykluczenie mleka).

Bardzo ważny dla prawidłowego funkcjonowania błony śluzowej jelit jest odpowiedni poziom witamin: A, C, E i D, kwasu foliowego, a także pierwiastków śladowych: cynku i selenu. Wymienione składniki wzmacniają układ odpornościowy, działają antyoksydacyjnie i zmniejszają stan zapalny.

Korzystny wpływ mają również zielona herbata oraz jeżówka. Polifenole w zielonej herbacie przeciwdziałają procesom zapalnym, a jeżówka wzmacnia odporność immunologiczną.

W przypadku nieswoistego zapalenia jelit należy uważać na substancje dodawane do żywności m.in: maltodekstryna, środki emulgujące lub zagęszczacze, takie jak: karboksymetyloceluloza, karagenina i guma ksantynowa. Nasilenie objawów choroby mogą powodować również ostre przyprawy oraz potrawy curry [1,2,3].

Dieta śródziemnomorska

Podstawową diety jest odpowiednio skomponowana piramida żywieniowa. Należy spożywać rośliny strączkowe gotowane ze skórką. Cukinię, ziemniaki, marchew, bakłażany bez skórki, fasolkę szparagową, pomidory, paprykę zaleca się jeść gotowane jako kremowe zupy. Surowa może być spożywana np.: marchewka. Dopuszcza się owoce sezonowe oraz jabłka i banany. Dieta zakłada spożywanie dużej ilości ryb, produktów pełnoziarnistych, migdałów, wcześniej moczonych w wodzie (lub mleka migdałowego), a przede wszystkim oliwy z oliwek [1,2,3].

Dieta FODMAP

Ogranicza spożywanie krótkołańcuchowych węglowodanów, które ulegają fermentacji w jelitach, co prowadzi do powstania dwutlenku węgla, wodoru, metanu i siarkowodoru. Może to powodować wzdęcia, biegunki czy zaparcia. Należą do nich:

fruktoza (owoce, miód, syrop glokozowo-fruktozowy)
laktoza (produkty mleczne),
fruktany (pszenica, czosnek, cebula),
galaktany (rośliny strączkowe),
poliole (mannitol, sorbitol, ksylitol).

W diecie wyróżnimy 3 etapy:

Ograniczenie produktów bogatych w FODMAP (2-6 tygodni).
Wprowadzanie produktów zawierających FODMAP (8-12 tygodni).
Dostosowanie diety zgodnie z obserwacjami, które produkty nasilały objawy.

Produkty o małej zawartości FODMAP to m.in.: marchew, pomidory, ogórki, papryka o wydłużonych strąkach, kapusta chińska, kiełki bambusa, czy seler. Ponadto, kukurydza, banany, kiwi, truskawki, chude mięso, ryby, jaja, mleko migdałowe oraz mleko ryżowe. A także, masło, masło orzechowe, pieczywo bezglutenowe, mąka orkiszowa, chleb orkiszowy na zakwasie, płatki ryżowe, mąka owsiana, płatki owsiane. Dodatkowo, makaron bezglutenowy, ryż, komosa ryżowa, aspartam i stewia.

Produkty o dużej zawartości FODMAP to m.in.: cebula, kalafior, brokuł, brukselka, soczewica, buraki, jabłko, gruszka, brzoskwinie, czy owoce suszone. Poza tym, twaróg, delikatne sery, mleko skondensowane, jogurty, maślanka, mleko, kwaśna śmietana. Ponadto, nasiona roślin strączkowych, produkty żytnie i pszeniczne, orzechy nerkowa, syrop glukozowo-fruktozowy oraz ksylitol.

Jeśli po 6 tygodniach stosowania diety nie dochodzi do zmniejszenia objawów, nie należy jej kontynuować [4].

Źródła:

Mokrowiecka Anna, Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (colitis ulcerosa), 2014 [Online].

Available: https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/jelitogrube/65244,wrzodziejace-zapalenie-jelita-grubego-colitis-ulcerosa [Accessed: 17.11.2020]

Keshteli Ammar Hassanzadeh et al.: Diet in the Pathogenesis and Management of Ulcerative Colitis; A Review of Randomized Controlled Dietary Interventions, 2019

Available:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6683258/ [Accessed: 18.11.2020]