Narażenie na wystąpienie demodekozy ocznej
Demodekoza oczna spowodowana jest zakażeniem nużeńcem (Demodex), które silnie skorelowane jest z wiekiem pacjenta. W związku z tym występuje ono szeroko wśród osób powyżej 70 roku życia. Bardzo rzadko zakażenie spotykane jest u dzieci i młodzieży, u których obecność tego roztocza wynika zazwyczaj z obniżenia odporności organizmu. Nużeniec bytuje w gruczołach łojowych, a także mieszkach włosowych ludzi oraz zwierząt. Eksperci zaznaczają jednak, że zakażenie między różnymi gatunkami nie jest możliwe. Nużeniec żywi się przede wszystkim komórkami naskórka i składnikami łoju. Z tego powodu wykazuje on powinowactwo do obszarów skóry bogatych w gruczoły łojowe, w tym twarzy, czoła, brody, policzków i powiek – gruczołów Meiboma.
Czytaj również: Zespół suchego oka – diagnostyka i leczenie
Nużeniec jako źródło zakażenia
Wyróżnia się dwa gatunki nużeńca spotykane u ludzi – Demodex brevis oraz Demodex folliculorum. W ich cyklu życiowym, wynoszącym od 14 do 28 dni, obserwuje się pięć stadiów rozwojowych. Nużeńce są komensalami wywołującymi w określonych sytuacjach objawy chorobowe określane mianem demodekozy lub nużycy. Prawdopodobnie na ich rozwój mogą mieć wpływ endobakterie Bacillus oleronius. Bakterie te bytują w jelitach nużeńca i są przez niego wydalane na powierzchnię skóry. W demodekozie ocznej obserwuje się dysfunkcję gruczołów Meiboma prowadzącą do zaburzeń filmu łzowego, aparatu ochronnego i powierzchni oka, a także zapalenia brzegów powiek.
Czytaj również: Rola diety i suplementacji w leczeniu jaskry
Diagnostyka demodekozy ocznej
Diagnostyka demodekozy obejmuje badanie mikroskopowe rzęs lub pobranie materiału i przekazanie go do laboratorium. Eksperci rekomendują, aby kilka dni przed badaniem unikać stosowania kosmetyków w podejrzanej o nużycę okolicy. Należy zwrócić uwagę na to, aby na badany obszar nie stosować maści, kremów, samoopalaczy, środków do makijażu, czy tuszu do rzęs. Ocenę uzyskanego preparatu przeprowadza się w powiększeniu 100-400 x. Pozwala to na dokładne określenie rodzaju zakażenia pod kątem obecności dorosłych osobników, larw lub jaj. Umożliwia również ocenę ilościową i monitorowanie skuteczności leczenia.
Demodekoza oczna – leczenie
Eksperci podkreślają, że celem leczenia demodekozy jest redukcja lub eliminacja objawów schorzenia, a nie całkowita eradykacja zakażenia. Podstawę leczenia stanowi odpowiednia i systematyczna higiena brzegów powiek. W jej celu stosuje się specjalne preparaty medyczne w postaci płynów lub chusteczek. Zaleca się, aby czynności higieniczne łączyć z rozgrzewaniem i — w razie wskazań — masażem powiek. W trakcie leczenia przeciwwskazane jest wykonywanie makijażu, a uprzednio stosowane przez pacjenta kosmetyki do oczu i twarzy należy wymienić na nowe. Eksperci rekomendują leczenie miejscowe w zależności od stopnia zaawansowania procesu chorobowego i objawów.
Czas trwania leczenia
Leczenie powinno trwać ponad 4 tygodnie ze względu na długość cyklu rozwojowego i czas przeżycia nużeńca wynoszący nawet 21 dni. Po terapii przeprowadza się badanie kontrolne weryfikujące jej skuteczność. Jeśli, mimo prawidłowo przeprowadzonej farmakoterapii, badanie wykaże obecność pasożytów, rekomenduje się powtórzenie leczenia. W sytuacji, gdy objawy zlokalizowane są także w rejonie łojotokowym na skórze, wskazane jest leczenie dermatologiczne. Rekomenduje się, aby leczenie zmian ocznych oraz skórnych w rejonie twarzy było prowadzone w tym samym czasie, co pozwoli zapobiec reinfekcji po ukończonym leczeniu.
Czytaj również: Zakażenia dróg oddechowych u dzieci w czasie pandemii
Farmakoterapia demodekozy ocznej
Wśród preparatów zaproponowanych do leczenia zakażenia nużeńcem wymienia się 5-50% olejek z drzewa herbacianego oraz izolowany 4-terpineol, które są dostępne w postaci gotowych preparatów lub leków recepturowych na bazie podłoża ocznego. Preparaty te powinny być aplikowane na zmienione chorobowo okolice przez okres od 4 do 6 tygodni. Eksperci zaznaczają jednak, że nie powinny być one samodzielnie przygotowywanymi przez pacjenta roztworami, gdyż niesie to za sobą ryzyko podrażnienia, a nawet uszkodzenia rogówki i spojówek. Dostępne są również specjalistyczne płyny, ewentualnie żele zawierające olejki eteryczne z szałwii hiszpańskiej lub wyciąg z aloesu.
Demodekoza oczna – terapia metronidazolem
Eksperci rekomendują także 0,5-2% metronidazol w formie maści ocznej. Terapia tym preparatem powinna trwać około 2 miesiące. Eksperci proponują także leczenie demodekozy za pomocą maści ocznej zawierającej 1-2% tlenek rtęci. Obecnie nie są jednak dostępne gotowe preparaty tego typu. Ponadto, zawartość rtęci w tym leku wymaga ograniczenia jego stosowania do czasu nie dłuższego niż 6 tygodni. Jest to spowodowane możliwym efektem toksycznym. Wśród leków okulistycznych niezarejestrowanych w Polsce wymienia się 5% permetrynę w maści oraz 1% iwermektynę w maści – w przypadku tej ostatniej można także wziąć pod uwagę możliwość terapii doustnej.
Dolegliwości towarzyszące demodekozie ocznej
W przebiegu zakażenia nużeńcem może dochodzić do koinfekcji bakteryjnej będącej wskazaniem do miejscowej antybiotykoterapii, niekiedy w połączeniu z miejscowymi sterydami. Nie zaleca się stosowania w leczeniu nużycy eteru, krotamitonu, oraz pilokarpiny w żelu ze względu na brak ich udowodnionej skuteczności i możliwość wystąpienia działań niepożądanych.
Eksperci podkreślają, że patogeneza demodekozy i postępowanie terapeutyczne w tym schorzeniu nadal są przedmiotem dyskusji. Z tego względu, zaproponowane przez nich metody leczenia są jedynie sugestią. Ostateczna decyzja o procesie diagnostyczno-leczniczym pozostaje w zakresie kompetencji lekarza-praktyka.
Autor: dr n. med. Joanna Rasławska-Socha
Piśmiennictwo:
- Udziela M., Olek-Hrab K., Kleina-Schmidt P.: Postępowanie w demodekozie ocznej. Polskie Towarzystwo Okulistyczne 2014, https://pto.com.pl/wytyczne (dostęp z dn. 2.09.2021 r.)
