Konsekwencje pandemii SARS-CoV-2 mają wielowymiarowy charakter. Obecna sytuacja epidemiczna przyczynia się do nakładania się różnych stresorów, w tym: kwarantanny, zachorowania, czy zmiany charakteru pracy. Stwierdzono, że związane z nimi poczucie zagrożenia, utrata stabilizacji oraz izolacja społeczna, wpływają negatywnie na dobrostan psychiczny. W Chinach, na początku roku 2020, odnotowano wyraźny wzrost liczby przypadków zaburzeń lękowych. W Indiach, u ponad 30% respondentów, zaobserwowano niekorzystny wpływ pandemii SARS-CoV-2 na stan psychiczny pacjentów.
Wpływ stresu na układ stomatognatyczny
Pracownicy sektora opieki zdrowotnej również doświadczają lęku oraz stresu. Wyodrębniono następujące czynniki ryzyka występowania zaburzeń psychicznych związanych z pandemią SARS-CoV-2: młody wiek, płeć żeńska oraz obecność chorób współistniejących. Przeprowadzone w czasie pandemii SARS-CoV-2 badania potwierdzają, że stres związany z zagrożeniem COVID-19 może prowadzić do rozwoju lub nasilenia parafunkcji oraz innych zaburzeń układu stomatognatycznego.
Udowodniono, że czynniki psychospołeczne mają wpływ na częstość występowania dysfunkcji układu stomatognatycznego, w tym bruksizmu. W odpowiedzi na stres dochodzi do pobudzenia układu autonomicznego, skutkującego m.in. wzmożonym napięciem mięśni żwaczy. W przypadku długotrwałego stresu mogą pojawić się dolegliwości bólowe oraz zaburzenia w postaci parafunkcji, na przykład bruksizmu. Z drugiej strony, dolegliwości w obrębie narządu żucia mogą potęgować objawy depresyjne i lękowe.
Bruksizm – psychospołeczne podłoże
Bruksizm należy do grupy zaburzeń czynnościowych narządu żucia (parafunkcji), u których podłoża leżą czynniki psychologiczne oraz ogólnoustrojowe. Parafunkcja ta charakteryzuje się powtarzalną i mimowolną aktywnością mięśni żucia. Klinicznie obserwowane są m.in. zgrzytanie i zaciskanie zębów, a także wysuwanie i usztywnianie żuchwy. Do powikłań bruksizmu należą m.in.: ból ustno-twarzowy oraz uszkodzenia zębów (starcie patologiczne) i błony śluzowej jamy ustnej. Parafunkcji mogą towarzyszyć przewlekłe i nawracające bóle głowy. Wyróżnia się bruksizm dzienny oraz bruksizm nocny.
Przed rozpoczęciem pandemii COVID-19, częstość występowania bruksizmu dziennego oceniano na 22-30% populacji ogólnej. Z kolei, bruksizm nocny obserwowany był u 16% młodych dorosłych oraz u 3-8% dorosłych. Stres stanowi czynnik wyzwalający parafunkcję. Udowodniono, że pacjenci z wysokim poziomem stresu są sześciokrotnie bardziej narażeni na bruksizm dzienny. Co więcej, badania potwierdzają, że osoby cierpiące na bruksizm częściej reprezentują objawy nerwicy i depresji. Na przykład, podkreśla się związek bruksizmu nocnego z zaburzeniami lękowymi. W bruksizmie dziennym znaczącą rolę odgrywają zarówno czynniki psychospołeczne (m.in. lęk, stres i aleksytymia), jak i somatyczne.
Pandemia dysfunkcji układu stomatognatycznego
Badania sugerują, że stres związany z pandemią COVID-19, przyczynił się do wzrostu występowania zaburzeń czynnościowych narządu żucia. W czasie lockdownu, 60,8% badanych doświadczyło bólu ustno-twarzowego. Ponadto, 40,7% osób miało objawy zaburzeń czynnościowych narządu żucia. W tej grupie bruksizm zaobserwowało u siebie ponad 90% pacjentów.
Opisane objawy ograniczały funkcjonowanie tych osób w zakresie codziennych czynności, takich jak: ziewanie (72,7%), żucie (51,5%), połykanie (42,4%), spożywanie twardych pokarmów (40,9%) oraz mówienie (34,8%). W tym czasie, u 37,8% pacjentów stwierdzono objawy ciężkiej dysfunkcji stawów skroniowo-żuchwowych (SSŻ) z bólem o dużym natężeniu. W Polsce objawy zaostrzenia bruksizmu dziennego zaobserwowano u 34% badanych, a bruksizmu nocnego u 28% osób. Pacjenci wskazywali jako przyczynę pandemię SARS-CoV-2 oraz towarzyszące jej obostrzenia.
Przeczytaj również: Psychika medyka w dobie COVID-19
Bruksizm w czasie pandemii SARS-CoV-2
Pandemia SARS-CoV-2 wpłynęła na wzrost częstości występowania objawów depresyjnych, lękowych oraz poziomu stresu. W przeprowadzonym w czasie lockdownu badaniu, osoby z bruksizmem wykazywały nasilone objawy depresji, wyższy poziom stresu oraz nasilone objawy bólowe ze strony stawu skroniowo-żuchwowego.
Nasilenie parafunkcji związane z pandemią SARS-CoV-2 dotyczyło głównie kobiet. Podobnie, występowanie zaburzeń lękowych, depresji i stresu w czasie pandemii dotyczyło w przeważającej mierze płci żeńskiej. Reasumując, to właśnie kobiety są bardziej narażone na występowanie parafunkcji i zaburzeń SSŻ w związku z pandemią COVID-19. Należy podkreślić, że obecność depresji i stanów lękowych stanowi wyraźny czynnik ryzyka rozwoju bruksizmu.
Bruksizm – błędne koło
Udowodniono, że towarzyszące przewlekłemu stresowi podwyższone poziomy kortyzolu, są związane z nadmierną aktywnością mięśniową i większym stopniem zaawansowania dysfunkcji narządu żucia. W badaniach stwierdzono korelację między aktywnością elektromiograficzną, poziomem kortyzolu w ślinie, stopniem zaawansowania zaburzeń SSŻ i aktywnością mięśniową.
Niektórzy autorzy wiążą długotrwały stres (np. problemy finansowe) z bólem stawowym oraz mięśniowym, a stres krótkotrwały (np. utrata kontaktów interpersonalnych) z bólem mięśniowo-powięziowym. Udowodniono, że lęk, depresja, stres i katastroficzna interpretacja wydarzeń mogą wywoływać, podtrzymywać oraz przedłużać objawy bólowe ze strony układu stomatognatycznego. Z drugiej strony, utrzymujące się dolegliwości narządu żucia mogą dodatkowo wpływać negatywnie na stan emocjonalny pacjentów.
Czynniki psychospołeczne związane z pandemią mogą skutkować podwyższonym ryzykiem rozwoju i nasilenia objawów bruksizmu. Ze względu na powinowactwo SARS-CoV-2 do układu nerwowego, długoterminowe powikłania COVID-19 mogą mieć charakter neurologiczny i przyjmować obraz przewlekłego bólu neuropatycznego, także w obszarze narządu żucia. W terapii bruksizmu istotne jest kompleksowe podejście obejmujące zarówno redukcję stresu, jak i leczenie dysfunkcji.
Autor: Joanna Rasławska-Socha
Literatura:
- Saccomanno S. et al.: Does It Affect TMD Symptoms? Int J Environ Res Public Health 2020, 30, 17(23), 8907.
- Emodi-Perlman A. et al.: Temporomandibular Disorders and Bruxism Outbreak as a Possible Factor of Orofacial Pain Worsening during the COVID-19 Pandemic-Concomitant Research in Two Countries. J Clin Med. 2020, 12, 9(10), 3250.
- Almeida-Leite C.M. et al.: How psychosocial and economic impacts of COVID-19 pandemic can interfere on bruxism and temporomandibular disorders? J Appl Oral Sci. 2020, 28, 20200263.
- Talevi D. et al.: Mental health outcomes of the CoViD-19 pandemic. Riv Psichiatr. 2020, 55(3), 137-144
