Biegunki rotawirusowe to wciąż istotny problem kliniczny i ekonomiczny w Polsce. Zgodnie z danymi NIZP-PZH zapadalność na rotawirusy w 2019 r. w Polsce w całej populacji wynosiła 60,6/100 tys. Zarejestrowano wówczas 34 019 jelitowych zakażeń rotawirusowych.
W 2020 roku, ze wstępnych danych mamy już zarejestrowanych od stycznia do października 5 615 zachorowań. Dodatkowo, szacuje się, że rocznie ok. 52 tys. dzieci w Polsce korzysta z pomocy doraźnej z powodu zakażeń rotawirusami, a około 207 tys. jest leczonych z tego powodu w podstawowej opiece zdrowotnej. Koszt udzielonych świadczeń związanych tylko z hospitalizacją dzieci do 5 r.ż o potwierdzonej infekcji rotawirusowej w kolejnych latach 2017 – 2019 wyniósł: 55 098 520 zł; 41 385 685 zł; 63 730 940 zł [1].
Biegunki rotawirusowe – objawy
Ostre biegunki rotawirusowe stanowią ważny problem kliniczny dzieci nie tylko jako częsta, pierwotna przyczyna hospitalizacji, ale również jako zakażenie szpitalne. Charakterystycznym objawem klinicznym jest wodnista biegunka. U większości pacjentów występuje również ból brzucha, wymioty i podwyższona ciepłota ciała. Przebieg choroby bywa łagodny, ale może także doprowadzić do odwodnienia, zaburzeń metabolicznych (kwasica, zaburzenia elektrolitowe) i niewydolności narządowej, wymagających hospitalizacji i nawadniania pozajelitowego [2,3].
Biegunki rotawirusowe – diagnostyka
W celu potwierdzenia rozpoznania wykonuje się testy aglutynacji lateksowej, które są łatwo dostępne. Wykrywają antygen rotawirusa grupy A w kale. Inne metody, np. przeciwciała monoklonalne i testy ELISA do diagnostyki grup innych niż A, hodowla wirusa, elektroforetyczna analiza RNA kału, nie są powszechnie stosowane [4].
Biegunki rotawirusowe – profilaktyka
Z uwagi na to, że nie istnieje leczenie przyczynowe, najważniejsze znaczenie mają działania prewencyjne. Najprostszą metodą profilaktyki zakażeń przenoszonych drogą oralno-fekalną czy kropelkową jest szeroko pojęta higiena. Uważa się, że ręce personelu i niewłaściwe zachowania rodzin chorych dzieci są najważniejszą drogą transmisji zakażeń. Chore dziecko powinno być odizolowane od rówieśników i rodzeństwa lub innych pacjentów w przypadku hospitalizacji, gdyż zakażenia szpitalne pozostają w ścisłym związku z infekcjami rotawirusowymi nabytymi pozaszpitalnie.
Z uwagi na fakt, że prawie każde dziecko do 5 r.ż. przechodzi przynajmniej jedną infekcję rotawirusową, a pierwsza infekcja ma zazwyczaj najcięższy przebieg, istotną rolę w prewencji zakażenia odgrywa uodpornienie czynne – szczepienia. Cykl szczepień powinien być ukończony przed upływem 24. tyg. ż. dziecka (najlepiej do 16. tyg.ż.). Objawy wywołane zakażeniem są szczególnie niebezpieczne dla najmłodszych dzieci, poniżej 6 miesiąca życia. Z kolei zakażenia szpitalne dotyczą zwykle dzieci do 2.roku życia, hospitalizowanych z powodu zakażenia układu oddechowego lub dróg moczowych i przedłużają ich pobyt w szpitalu [4,5].
Biegunki rotawirusowe – leczenie
Leczenie biegunek rotawirusowych nie różni się od leczenia ostrych biegunek o innej etiologii i jest objawowe. Podstawą jest nawadnianie dziecka, najlepiej doustne, oraz wczesna realimentacja.
W pierwszym etapie (faza rehydratacji) stosuje się doustny płyn nawadniający (DPN) w ilości zależnej od stopnia odwodnienia – 50–100 ml/kg m.c. dziecka przez 4 godz. oraz dodatkowo 5–10 ml/kg po każdych wymiotach lub oddanym stolcu.
W drugim etapie (leczenie podtrzymujące, okres realimentacji) nadal podaje się DPN w ilości odpowiadającej zapotrzebowaniu płynowemu dziecka oraz dodatkowej podaży 5–10 ml/kg po każdych wymiotach lub oddanym stolcu. Istotne jest podawanie probiotyków. U dzieci poniżej 6 lat nie zaleca się stosowania preparatów hamujących perystaltykę jelit. Nie stosuje się również antybiotyków i sulfonamidów. Wskazaniem do hospitalizacji i nawadniania dożylnego są: wstrząs, odwodnienie dużego stopnia, zaburzenia neurologiczne, uporczywe lub żółciowe wymioty, niepowodzenie leczenia DPN [2].
Biegunki rotawirusowe u dorosłych
Podobnie jak w przypadku dzieci, również u dorosłych do zakażenia dochodzi drogą kropelkową lub pokarmową. Najczęściej przez kontakt z zanieczyszczonym jedzeniem. Objawy zakażenia to wodnista biegunka, nudności oraz wymioty. Niekiedy pojawia się również gorączka, bóle brzucha i bóle mięśniowe. Leczenie biegunki rotawirusowej sprowadza się do uzupełnienia niedoboru płynów i elektrolitów. Preferowane jest nawadnianie doustne. Najważniejszą rolę w profilaktyce zakażenia u dorosłych odgrywa przestrzeganie zasad higieny i szczepienie dzieci, które są głównym wektorem transmisji.
Wysokie koszty leczenia biegunek rotawirusowych
Statystyki Narodowego Funduszu Zdrowia wykazały, że roczne koszty hospitalizacji z powodu zapalenia żołądka i jelit mogą sięgać ok.122 mln zł. A potencjalne koszty szczepień populacyjnych przy założeniu kosztu szczepienia na poziomie ok. 240 zł, wyniosłyby maksymalnie ok. 84 mln zł. Docelowe oszczędności wynikające z unikniętych hospitalizacji przekraczałyby 100 mln zł rocznie, przekraczając znacząco koszty szczepień populacyjnych. Jak podkreśla Pediatryczny Zespół Ekspertów ds. Programu Szczepień Ochronnych oszczędności wynikające ze zmniejszenia liczby hospitalizacji z powodu biegunki rotawirusowej po wprowadzeniu powszechnych szczepień ochronnych przeciwko rotawirusom przewyższają znacząco koszty finansowania szczepień. Dodanie szczepień przeciwko rotawirusom od lat jest postulowane jako priorytet Programu Szczepień Ochronnych (PSO) [6].
Przeczytaj również: Budowanie odporności u dzieci i dorosłych
Rotawirusy w obowiązkowym Programie Szczepień Ochronnych od 01.01.2021r.
W odpowiedzi na liczne postulaty Ministerstwo Zdrowia 25.08.2020r. wydało projekt rozporządzenia zmieniający rozporządzenie w sprawie programu szczepień ochronnych (PSO). Od 1 stycznia 2021 roku do listy szczepień ochronnych dołączą te przeciwko rotawirusom. Obowiązkowe szczepienie będzie miało zastosowanie do dzieci urodzonych po 31 grudnia 2020 r. Wprowadzenie powszechnego programu szczepień przeciw rotawirusom, z wysokim poziomem zaszczepienia, zapewnia ochronę zbiorowiskową chroniącą dzieci, które nie mogą być zaszczepione oraz dorosłych opiekujących się chorymi dziećmi. Poza korzyściami zdrowotnymi i ekonomicznymi związanymi ze zmianami w PSO należy się spodziewać również pozytywnych społecznych skutków wprowadzenia szczepienia, w szczególności: spadek liczby hospitalizacji oraz zmniejszenie absencji pracowników wywołanej zwolnieniami lekarskimi [7].
Autor: Olga Basiak
Źródła:
- www.szczepienia.pzh.gov.pl
- Łoś-Rycharska E, Czerwionka-Szaflarska M. Rotaviral diarrhoea – why it is worth preventing. Gastroenterology Review/Przegląd Gastroenterologiczny. 2011;6(2):60-68. doi:10.5114/pg.2011.21715.
- Borgis – Nowa Pediatria 3/2002, s. 142-148 Tomasz Pytrus Czynniki etiologiczne ostrych biegunek u dzieci
- Zakażenia rotawirusowe – jak im zapobiegać? Forum Pediatrii Ewa Duszczyk Studium przypadku 1 czerwca 2018 nr 9
- Rotawirusy jako czynnik etiologiczny zakażeń szpitalnych w Polsce – przegląd systematyczny z meta-analizą 11 badań E. Kuchar, A. Nitsch-Osuch, L. Szenborn, E. Ołdak. Przegląd Epidemiologiczny 2012; 66(3):409-415
- Stanowisko Pediatrycznego Zespołu Ekspertów ds. Programu Szczepień Ochronnych (PZEdsPSO) przy Ministrze Zdrowia w sprawie wprowadzenia szczepień przeciwko rotawirusom do obowiązkowego Programu Szczepień Ochronnych. Warszawa, 12.10.2017
- Projekt rozporządzenia Ministra Zdrowia zmieniającego rozporządzenie w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych. MZ 1013. 25.08.2020r.
